Fonetik (Ses Bilgisi)

FONETİK ya da sesbilgisi bir dildeki seslerin oluşumunu, aktarılmasını ve algılanmasını inceler. Bir dilin en yalın ve temel öğesi olan ses, insan gırtlağındaki ses tellerinin titreşi-miyle oluşur; küçükdil, dil, dudaklar, damak, geniz, dişler gibi organlarla değişik nitelikler kazanır. Fonetik insan sesiyle ilgili çalışmalar yapar. Doğadaki öteki canlıların ya da cansız­ların çıkardığı sesler fonetiğin uğraş alanı dışında kalır. Fonetik, insanın çıkarabildiği tüm sesleri incelerken belirli bir dile bağlı kalmaz. Başka bir deyişle fonetik bir dildeki sesleri değil, genel olarak sesleri inceler. Buna göre fonetiğin bazen fizik, bazen de fizyoloji ile ilişkisi olur.
Dilbilim alanında seslerle ilgilenen bir dal daha vardır. Fonoloji ya da sesbilim denen bu dal ile fonetiği birbirine karıştırmamak gere­kir. Fonoloji sesleri bildirişim açısından ince­ler; seslerin yüklendikleri görevleri göz önüne alır ve dilbilim yöntemleriyle iş görür. Sesler aracılığıyla oluşan ve kendine göre ayırıcı bir özelliği bulunan bir birim olarak tanımlayabi­leceğimiz sesbirim ya da fonem, sesbilgisinin temel yapı taşıdır. Sesbirimler iki eğik çizgi arasında gösterilir. Örneğin /p/, Ibl birer sesbirimdir. "So pa", "So ba" sözcüklerini anlam açısından ayıran bu /p/ ve Ibl sesleridir. Sesbilgisi her sesbiriminin nasıl oluştuğunu, fiziksel özelliklerini ve nasıl algılandığını in­celer.
Örneğin İpi sesi Türkçe'de çift dudaksıl, süreksiz ve titreşimsizdir. Bir sesin sesbirim olarak tanımlanabilmesi için hem sözcük ba­şında, sözcük sonunda hem de ortasında görülebilmesi gerekir. Bu nedenle, örneğin, Türkçe'de /ğ/ bir sesbirim değildir. Çünkü /ğ/ ile başlayan Türkçe bir sözcük bulunmamak­tadır.
Sesbilgisi, ayrıca, konuşma işinin gerçekleş­mesi, konuşma sırasında seslerin üretilişi, bunların çıkış yerleri ve biçimleri, hece, vur­gu, ton gibi kavramları, seslerin öbeklendirilmesi gibi konuları inceler

Konuşma Hızı ile Sözcükler Arasındaki Bağlantı!

Bazı sözcüklerin, "hım" ya da "ee" gibi duraksama ya da tereddüt belirten seslere neden olduğu ve konuşma hızını düşürdüğü tespit edildi. İsviçre'nin Zürih Üniversitesi'nden (UZH) araştırmacılar, farklı dillerden örnekleri değerlendirerek "hım" ya da "ee" gibi konuşmayı yavaşlatan seslerin, genellikle isimlerden önce kullanıldığını, fiillerden önce kullanımına çok daha az rastlandığını belirtti.

Bazı sözcüklerin konuşurken bilinçsizce diğerlerine göre daha yavaş telaffuz edildiğine dikkati çeken araştırmacılar, bazen kısa duraksamalar yapıldığını ya da "hım" gibi sesler çıkarıldığını ifade etti.

Söz konusu yavaşlama etkilerinin beynin konuşulan dili nasıl işlediğine dair önemli veriler sağladığının altını çizen araştırmacılar, belirli bir sözcüğün ifadesini planlarken karşılaşılan zorluklara değindi.

Hollanda'nın Amsterdam Üniversitesi ve UZH'den bir grup araştırmacı dünyanın dört bir yanından dil bilimi ve kültür açısından farklı insanların spontane konuşmalarına dair binlerce kaydı inceleyerek, analiz etti.

İlgili kayıtlarda "arkadaş" gibi isimlerden ve "gel" gibi fiillerden önce kullanılan yavaşlatıcı etkileri inceleyen araştırmacılar, seslerin saniyedeki hızını ölçerek konuşmacıların duraksama yapıp yapmadığına baktı.

Fonetik araştırmacıları, "Farklı dil örneklerinde fiillere oranla isimlerden önce yavaşlama efektleri kullanılması yönünde güçlü bir eğilim olduğunu keşfettik. Buna genelde yalnızca yeni bir bilgiyi temsil ettiğinde kullanıldığından dolayı isimleri planlamanın daha zor olması neden oluyor. İsimler, kimi zaman da atlanıyor ya da yerlerine zamir kullanılıyor. 'Arkadaşım geri döndü.', 'Geri döndü.' veya 'O (arkadaşım) geri döndü.' gibi. Bu tür değiştirme ilkeleri, fiiller için geçerli değildir. Fiiller, genellikle yeni veya eski bilgileri temsil edip etmediklerine bakılmaksızın kullanılırlar." değerlendirmesinde bulundu.

Kaynak: AA Bilim Teknoloji / Science Daily (15 Mayıs 2018)