Ay ile İlgili Bilimsel Makale ve Yayınlar. - Sayfa 2

Soğuk Savaş "Gezegeni"nde Bir Çinli

"İlk insanın ayak basmasından 40 yıl sonra Ay'a insanlı uçuş planlıyoruz."... Bu açıklama uzay yarışına geç giren Çin'den geldi.

Bundan 40 yıl önce o soğuk, gri toprağa bir insan ayak basmış ve "Bu benim için küçük, insanlık için büyük bir adım" demişti.Aradan geçen bunca yılın ardından şimdi de Çin, Ay yüzeyine adımını atmaya hazırlanıyor.Çin Ulusal Uzay Ajansı'nın en büyük amacı ve umudu bu.

1972'nin Aralık ayında Apollo 17'den inip toprağa ayak basan Eugene Cernan'dan bu yana Dünya'nın uydusu Ay'a ayak basan olmadı.Soğuk Savaş'ın da etkisiyle ABD'li ve Rus uzay araçları tarafından özel muamele gören Ay'a olan ilgi 1976'da gönderilen Luna 24'ün ardından azaldı.

Çin bu hedefini 5 yıl içinde gerçekleştirmeyi planlıyor. Üstelik amaç sadece Ay'a gitmek değil, Ay'a insan göndermek. Ancak Çinliler bu işin 5 yıl içinde yapılamayacağının da farkındalar. Açıklanan plan bu olsa da Çin Ulusal Uzay Yönetimi'ne göre bu hedef 2025 yılında gerçekleştirilebilir.

Modern iletişim teknolojileriyle artık Ay'a gitmeden de Ay'ın yüzeyini görebiliyor, hatta gezebiliyorken Çin'in Ay'a gitme hevesinin ne kadar faydalı olabileceğini ise zaman gösterecek.

Ay Seyahatleri

Sovyetler Birliği'nin Luna programı Ay yüzüne insansız uzay araçları ile ulaşmayı başaran ilk program olmuştur. Yerçekimini yenip Ay'ın yanından geçmeyi başarabilen ilk insan yapımı nesne Luna 1 uzay sondası olmuştur. 1959 yılında Ay yüzüne çarpan ilk insan yapımı nesne Luna 2, ve Ay'ın öteki yüzünün fotoğraflarını çeken ilk uydu da Luna 3 olmuştur.

1966 yılında Ay yüzeyine başarılı bir yumuşak iniş yapan ilk uzay aracı Luna 9 ve Ay yörüngesine giren ilk uzay aracı da Luna 10 olmuştur. Ay yüzeyinden örnekler üç Luna uçuşu (Luna 16, Luna 20, ve Luna 24) ile Apollo 11'den Apollo 17'ye kadar (Apollo 13 hariç) Apollo görevleri ile Dünya'ya getirilmiştir.

Ay yüzeyine 1969 yılında ilk insanların inmesi, uzay yarışının doruk noktasını oluşturmuştur. Neil Armstrong, ABD uçuşu Apollo 11'in komutanı olarak Ay'da yürüyen ilk insan oldu. Ay'da ilk adımını 21 Temmuz 1969 tarihinde saat 02:56'da (UTC) attı. 1960'ların başında özellikle yüzel erime kimyası ve atmosfere yeniden giriş konularında olduğu gibi önemli teknolojik gelişmeler; Ay yüzeyine iniş ve geri dönüşü mümkün kılmıştır.

Apollo uçuşlarının tamamında bilimsel ölçüm aletleri, Ay yüzeyine yerleştirildi. Uzun süreli ALSEP (İngilizce: Apollo lunar surface experiment package - Apollo ay yüzeyi deney paketi) istasyonları Apollo 12, 14, 15, 16, ve 17 iniş sahalarına yerleştirildi. Apollo 11 uçuşuyla EASEP (İngilizce: Early Apollo Scientific Experiments Package - Erken Apollo bilimsel deney paketi) adı verilen geçici istasyon yerleştirilmiştir. ALSEP istasyonlarında ısı akış sondaları, sismometreler, manyetometreler, ve küp köşeli retroreflektörler bulunmaktaydı. Bütçe sorunları sebebiyle 30 Eylül 1977'de Dünya'ya bilgi iletimi kesilmiştir.

14 Aralık 1972'de Apollo 17 uçuşunun bir parçası olarak Ay üzerinde yürüyen Eugene Cernan'dan beri başka bir insan Ay üzerinde yürümemiştir.

1960'ların ortasından 1970'lerin ortasına kadar Ay yüzüne ulaşan yaklaşık 65 farklı uçuş görevi yapılmıştır. Bunların sonuncusu, 1976 yılındaki Luna 24'tür. Bunların yalnızca 18'i kontrollü olarak Ay yüzeyine inmiş, dokuzu geriye dönerek ay taşı örnekleri getirmiştir. Daha sonra ise Sovyetler Birliği, Venüs ve uzay istasyonlarına ilgisini çevirirken ABD, Mars ve ötesi ile ilgilenmeye başladı.

İnsanoğlu yeryüzünden Ay'ın hep aynı tarafını görüyor. Çünkü Dünya ve Ay, birbirlerine 'kütleçekim kilidi' ile bağlı olduklarından, zaman içinde Ay'ın yer küre çevresindeki yörünge periyodu ile kendi çevresindeki bir turu eş zamanlı hale gelip dengelendi.

NASA'nın Kütleçekim Dönüşümü ve İç yapı Laboratuarı (GRAIL) Ebb ve Flow adlı ikiz uzay araçları, Ay yüzeyini incelemek üzere 2011'in Eylül ayında uzaya fırlatıldı. GRAIL Ebb aracı, 19 Ocak'ta Ay'ın karanlık yüzünün eşsiz fotoğraflarını çekti. NASA, dün konuyla ilgili 30 saniyelik bir görüntü yayınladı.

Videoyu oluşturan fotoğraflar, GRAIL Ebb'nin Ay'ın kuzey kutbundan güney kutbuna doğru olan 55 kilometre yükseklikteki yakın uçuşu sırasında çekildi. Kraterlerin yanında en dikkat çeken jeolojik oluşum, 3 milyar yaşındaki ve yaklaşık 900 kilometre genişliğindeki Mare Oriantale adlı bölge. Buraya dev bir göktaşının çarptığı sanılıyor. 149 kilometre genişliğindeki Drygalski krateri de yine burada yer alıyor.

Ay'ın karanlık yüzü, ilk kez 1959'da Sovyet Luna 3 uzay aracının kameralarına yansıdı. Çıplak gözle ise ilk kez 1968'deki Apollo 8 görevine katılan astronotlar tarafından görüldü.

Ay Taşlarını Kaybettik

1969’da Apollo 11’in Ay’dan topladığı taş örnekleri dönemin ABD Başkanı Nixon tarafından 135 ülkeye dağıtıldı ancak Türkiye o taşlara sahip çıkamadı.

Bu taşların izini süren saygın İngiliz bilim dergisi New Scientist, birçok ülkenin bu örnekleri kaybettiğini yazdı. Dergiye göre, Türkiye’ye 1969’da gönderilen örnek de kayıp.

ABD ile SSCB arasındaki uzay yarışının galibi, 20 Temmuz 1969’da Ay’a ilk insanlı uçuşu gerçekleştiren Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA) oldu. Apollo 11’le Ay’a giden Neil Armstrong, Michael Collins ve Edwin Aldrin, ilk Ay yürüyüşünü gerçekleştirmiş, topladıkları örneklerle Dünya’ya dönmüşlerdi. Dönemin ABD Başkanı Richard Nixon, Ay’a ayak basılmasının ve “SSCB’ye karşı kazandıkları bu zaferin” şerefine toplanan taş örneklerinden birer parçayı 135 ülkeye hediye etti.

ABD de Kaybetti

1972’de Apollo 17, Ay’a giderken bu ülkelerin bayraklarını da uzaya çıkardı. Geri döndüğünde bu bayraklarla birlikte getirdiği taş örneklerinden birer parça daha aynı ülkelere gönderildi. Ancak geçen yıl Honduras’ta Amerikalı bir kadın, elinde bulundurduğu bir ay taşını 1.7 milyon dolara satmaya çalışırken yakalandı. Bu olay üzerine NASA soruşturmacıları, taşların akıbetini belirlemeye çalıştı. NASA müfettişi Paul Martin’in aralık ayında yayımladığı raporda ise Ay’dan toplanan 517 taş numunesinin ülke içindeki araştırma kurumlarına verildiğini ancak geri dönmediğini itiraf etti.

160 Taş Kayıp

İngiltere’de yayımlanan saygın bilim dergisi New Scientist ise dünyadaki diğer taşların peşine düştü. Derginin araştırmasına göre, Nixon tarafından hediye edilen 270 taşın 160’ı kayıp durumda. Taşları kaybedenler listesinde Türkiye de var. Derginin yayımladığı grafiğe göre, Türkiye Apollo 11 misyonuyla getirilen taş örneklerini kaybeden ülkeler arasında.

Türkiye dışında İtalya, İspanya, Norveç, Yunanistan, Bulgaristan, Kanada ve Brezilya da bu listede yer alıyor. Çin, İran, Hindistan, Suudi Arabistan, Libya, Cezayir, Tunus ise her iki taş örneğini birden kaybeden ülkelerden bazıları... Avustralya, Fransa, İngiltere, İsveç, Almanya, Hollanda ve Mısır ise bu emaneti sorunsuz saklayan ülkeler arasında...

1975 yılında bir dizi bilim insanı,Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi NASA'nın görevlendirmesiyle ayda dev bir koloni kurulmasını öngören bir konsept hazırlamıştı. Bu çalışma tarihin tozlu sayfalarında unutulup gitse de, NASA ayda kurulacak sabit bir istasyon fikrinden vazgeçmiş görünmüyor. Ay'ın dünyadan görünmeyen yüzünde kurulması tasarlanan istasyonun hayata geçmesi halinde insanoğlu ilk kez uzayda bu kadar uzak bir mesafeye gitmiş olacak.

NASA'nın Ay Programı'nın çok pahalıya mal olduğu gerekçesiyle durdurulması ve uzay mekiği programının da geçtiğimiz yıl sona ermesinin ardından Florida'daki Kennedy Uzay Merkezi'nde çalışan NASA uzmanları zor günler yaşıyor. Öyle ki Cumhuriyetçi Parti'nin başkan aday adaylarından Newt Gingrich bu durumu Florida'daki ön seçim mücadelesinde kendisi için bir avantaja dönüştürmeye ve NASA çalışanlarının desteğini almaya çalışmıştı. Gingrich, "Kongre kariyerimin ilk dönemlerinde “Uzay için Kuzey-Batı Kararnamesi”ni ortaya koymuştum. Eğer Ay’da 13 bin Amerikalı yaşarsa, eyalet olmak için başvuru hakları doğacaktır" şeklinde konuşuyor.

Cape Canaveral yakınlarında yaptığı konuşmayla NASA’da çalışan muhafazakâr kesime seslenen Gingrich “ay kolonisi” fikrinin o dönemde olduğu gibi şimdi de Amerikalılara ilham vermesi gerektiğini söylediğindeyse salondan alkış sesleri yükselmişti. Gingirch, "İkinci başkanlık dönemim biterken Ay'daki ilk kalıcı üssümüz tamamlanmış olacak ve elbette bu bir Amerikan üssü olacak" diyor.

Fizibilite Çalışması Yapılacak

Bu tarih yaklaşık 2020 yılına denk geliyor. Florida'daki ön seçimler sırasında da yüzmeye giden politikacı, Amerikalılar arasında espri konusu olmuştu. Ancak Gingrich'in ay kolonisi çağrısından sadece haftalar sonra NASA Başkanı William Gerstenmaier'in yaptığı bir açıklama, Gingrich’e gülenleri oldukça şaşırttı. Hayır, henüz ay kolonisi kurmak gibi bir fikir söz konusu değil, ancak 1 Nisan’a kadar Ay'ın görünmeyen yüzünde kalan dış Lagrange Noktası L2'de, insanlı bir ara istasyon kurulmasının mümkün olup olmadığını tesbit etmek amacıyla bir fizibilite çalışması yapılacak.

Bu noktada astronotların uzaktan kumandayla çalışan keşif ve araştırma araçları yardımıyla Ay'ın Dünya'dan görünmeyen yüzünde gereken her türlü çalışmayı yapması mümkün olabilecek. Bu, jeolojik açıdan da büyük önem taşıyor. Zira bu şekilde Ay yüzeyinin ve Güneş Sistemi'nin bilinen en büyük krateri Güney Kutbu-Aitken çanağının araştırılması mümkün olabilecek. Ayrıca istasyonun daha sonra karmaşık görevler için bir çıkış kapısı olarak da kullanılması mümkün.

İşbirliği Gerekiyor

Öte yandan NASA'nın insanlı uçuşlar sorumlusu William Gerstenmaier bu kez fizibilite çalışması için birtakım kriterlerin önceden belirlendiğini belirtti. Örneğin ulaşımda Uzay Ateşleme Sistemi yani uzay mekiklerinin yerine geliştirilen büyük roketlerin kullanılması gerekiyor. 7 kişilik bir mürettebat için Orion kapsülünün kullanılması uygun görülmüş. NASA için çok önemli bir diğer kriterse özel ve uluslararası ortaklarla işbirliği olanakları. Bu kriterler ABD Başkanı Barack Obama'nın Beyaz Saray'a gelişinin ardından insanlı uzay uçuşlarında ABD'nin tek başına başı çektiği günlerin geride kaldığını bir kez daha ortaya koyuyor.

Obama'nın açıkladığı bütçe planına göre NASA'nın 2013’te 17 milyar 700 milyon dolarla yetinmesi gerekiyor. Bu her ne kadar çok yüksek bir rakam olsa da, talep edilenden yaklaşık bir milyar dolar daha az.