YERÇEKİMİ
Yer yalıtılmış bir sistem gibi düşünülecek olursa, Yer'in yüzeyinde hareketsiz bir nokta, Yer'in bütün kütlelerinin Newton çekiminden ileri gelen yerçekimi ivmesi ile Yer'in kendi ekseni etrafında dönmesinin doğurduğu merkezkaç ivmesinin bileşkesi olan g gibi bir ivme etkisindedir Bu iki ivme de bir potansiyelden türemektedir. Yerçekimi de yerçekimi potansiyeli denilen bir potansiyelden türer. Bütün ivmeler gibi yerçekiminin de SI sistemindeki birimi m-s~2 dir, ama daha çok Galile'nin anısına gal ile ifade edilen birim kullanılır ve 1 gal=1 cm-s-2 dir.
Yer yüzeyi civarındaki bir noktada yerçekimi 980 gal kadardır. Merkezkaç ivmesi kutuplarda sıfır, ekvatorda ise 3,5 gal' dir. Yer, yalıtılmış bir sistem olmadığı için civardaki yıldızların çekimlerini de hesaba katmak gerekir (bu kapsamda en önemli olay olan Güneş'in ve Ay’ın ortak etkisinden doğan ivme 3x10 ~4 gal’i aşmamaktadır).
g yerçekimi ivmesi bir cismin boşluktaki serbest düşüşünü duyarlı bir biçimde kaydetmek suretiyle mutlak istasyonlarda ölçülür; bu durumda katedilen e yolu
e-gt2 olur. Buna göre bu e yolu ve cismin bunu katederken sarfettiği t zamanı, havası boşaltılmış bir tüp içinde düşen dereceli bir cetvelin belirli anlarla flaşla fotoğrafları kaydedilmek suretiyle ölçülür.
Bugün g nin ölçümleri çok sayıda ve çok sağlıklı değorler verebilen gravimet- relerle yapılmaktadır. Ancak, gravimetrenin sonuçlarını başlangıçta ve sonda belirli değerlerle karşılaştırarak, bunun sapmasını belirleyip neticeyi ona göre düzeltmek gerekir (iç değer biçme ölçûmleri).
Bütün bu ölçümler olağanüstü dengeli dayanaklar gerektirmektedir. Bununla beraber g yi denizde ve hatta 10 ya da 20 m derinlikteki denizaltılarda iyi bir duyarlıkla ölçmek başarılmıştır. Bunun için, karşıt fazda aynı bir düzlemde salınan iki sarkaçtan oluşan bir aygıt kullanılır. Bunların salınımları aynı dayanak üzerinde bunların arasında bulunan serbest bir sarkacın hareketiyle bileştirilir.
Jeodezide Yer'in modeli olarak çoğunlukla dönel bir elipsoit kullanılır. Buna göşeklindeki sonlu açınım da kullanılabilir.
7=978,0327(1 +0,0053024 sin2 y- 0,000058 sin2 2y) g nin gözlenen ve sonra da y nın hesaplanan değerleriyle düzeltilen değerlerinin karşılaştırılması jeoit'in belirlenmesinde kullanılan yöntemlerden biridir.
Genel çekim kuramıyla yerçekimi kavramına açıklık kazandıran ve Ay'ın hareketinin döneminden yola çıkarak g nin ilk değerini hesaplayan ve bunu, varsayımlarının isabetli olduğuna hükmedecek şekilde gözlem sonuçlarıyla karşılaştırabılmiş olan Newton’dur, g nin sarkaç aracılığıyla ölçümü Borda’nın (1795), Kater'in, Bessel'in (1840), Defforges un (1875) daha sonraki incelemelerinin konusu olmuş tur. Çağdaş gravimetri ölçümleri g nin değerini dikkate değer bir duyarlılıkla belirlemiştir; bugünkü gravimetreler g nin 10 5 gal'lik değişimlerini algılayabilmektedir. Yerçekiminin yerel değişimleri jeofizik ve maden araştırmalarında son derece önemlidir.
Kaynak: Büyük Larousse
Yerçekimi Nedir?
