Yoğunluk Ölçer Nedir?

YOĞUNLUK ÖLÇER

Bir sıvının yoğunluğunu doğrudan ölçmeye yarayan aygıt. (Eşanl. DANSİMETRE.)

—Akışkan, mekan. Sıvı yoğunlukölçeri, Arkhimedes ilkesine göre çalışan ve derişimi (asit, alkol, şurup) belirlenecek bir çözeltinin yoğunluğunu ölçmek için kullanılan araç. (Eşanl. AREOMETRE.)

—Foto. Bir fototipin alanlarında yoğunluğu ölçmeye yarayan aygıt.

—Nûk: müh. ve Olçbil. İyonlaştırıcı bir ışıma kaynağı içeren ve ışımanın soğurmasını ya da yayınımını ölçerek ortamın yoğunluğunu belirlemek için kullanılan aygıt. (özellikle toprakların yoğunluğunu ölçmeye yarayan taşınabilir yoğunlukölçerler de gerçekleştirilmiştir.) [Eşanl. DANSİMETRE]

—Sesbil, Söz belirtkesinde fiziksel yeğinlik, yoğunluk değişimlerini saptamaya yarayan elektronik aygıt.

—ANSİKL. Yoğunlukölçerler, doğrudan yoğunluğu verecek biçimde taksımatlandırılmış aygıtlardır; kimi zaman çeşitli sulu çözeltilerin derışiminı tanımlamak üzere derecelendirilirler. Bu durumda, kullanım biçimine göre aygıta asitölçer, alkolölçer, sütölçer vb. adlan verilir. Rousseau yoğunlukölçerinde sütun üzerine bir mn işareti bulunan camdan küçük bir başlık geçirilmiştir. Aygıt damıtılmış su içine daldırılır; başlık mn çizgisine kadar damıtık suyla doldurulursa su düzeyi sütunun 1 taksimatı üzerine gelir. Başlık bir başka sıvıyla doldurulursa, su düzeyindeki taksimat doğrudan yoğunluğu verir. Aygıt yoğunluğu bilinen sıvılar kullanılarak ayarlanır. Yoğunlukölçerler az miktardaki sıvıların yoğunluğunu ölçmeyi sağlar.

YOĞUNLUK ÖLÇER
—Akışkan, mekan. Sıvı içindeki hacimleri sabit olan, fakat ağırlıkları azaltılıp çoğaltılabilen sabit hacimli yoğunlukölçerler (örneğin Fahrenheit yoğunlukölçeri) ve sıvı içindeki hacimleri sıvının yoğunluğuyla değişen sabit ağırlıklı yoğunlukölçerler olmak üzere iki tür yoğunlukölçer vardır. En çok kullanılan yoğunlukölçerler sabit ağırlıklı yoğunlukölçerlerdir. Sabit ağırlıklı bir yoğunlukölçerle bir sıvının yoğunluğu ya da bir çözeltinin derişimi, çok duyarlı olmamakla beraber oldukça çabuk belirlenir.

Bu araçlar eskiden kullanılan hidroskop'lara benzer; kimi yazarlara göre Arkhimedes tarafından, diğerlerine göre ise İskenderiyeli Hypatie tarafından icat edilmişlerdir Çalışmaları, yüzen cisimler ilkesine dayanır. Yüzen bir cisim, ağırlık merkezine yukarıdan aşağıya doğru düşey olarak uygulanmış bulunan P ağırlığı ile ağırlığa ters yönde uygulanan Arkhimedes kaldırma kuvvetinin etkisi altında bulunur; Sıvının yer değiştiren bölümünün ağırlığına eşit olan bu p kaldırma kuvveti, V, cismin sıvı içindeki hacmini, a ise sıvının özgül ağırlığını gösterdiğinde p = V,xa eşitliğiyle verilir. Bu iki kuvvet birbirine eşit ve karşıt yönlü ise cisim dengededir. Dengenin kararlı olabilmesi için kaldırma kuvvetinin uygulama noktasının, cismin ağırlık merkezinin üzerinde olması gerekir. Bu amaçla yoğunlukölçerin altına cıva ya da maden parçalarından oluşan bir safra yerleştirilerek ağırlık merkezi alçaltılır; ayrıca yoğunlukölçerin üst kısmı şişirilerek kaldırma kuvvetinin uygulama noktası yükseltilir.

Sabit hacimli yoğunlukölçer.
Dalan kısmının Vf hacmi sabit kalmak koşuluyla değişik özgül ağırlıklı sıvılar içine daldırılan yoğunlukölçerin dengede kalabilmesi için ağırlığının değiştirilmesi gerekir. Bu amaçla, yoğunlukölçerin üzerine yerleştirilmiş bulunan bir terazi kefesine işaret Karııan Kurıeıerırr ayınııuarıııa yuıe sıvının özgül ağırlığı belirlenir.

Sabit ağırlık yoğunlukölçer.
Sıvının özgül ağırlığı değiştiği zaman dalan kısmın V, hacmi de değişir. Bu hacimdeki küçük değişmelerin değerlendirilebilmesi için yoğunlukölçerin üst tarafı üzerinde taksi mat bulunan bir çubuk şekline getirilmiştir; bu çubuk üzerinden sıvının serbest yüzü hizasındaki değer okunabilir Dolayısıyla sabit ağırlıklı yoğunlukölçerler özgül ağırlığın doğrudan doğruya okunmasını sağlarlar ve üzerlerindeki taksimat ne kadar sık ise o kadar duyarlıdırlar Sudan daha ağır sıvılar için yapılan yoğunlukölçerler saf suya daldırıldıkları zaman su düzeyi çubuğun üst tarafında bulunur; buna karşılık sudan daha hafif sıvılar için yapılanlar saf suya daldırdıklarında su düzeyi çubuğun alt tarafında yer alır.

Bu araçlar, üzerlerindeki taksimata göre yoğunlukölçer (bu durumda üzerlerindeki taksimat doğrudan doğruya yoğunluğu verir ve suya daldırdıklarında 1 değeri okunur; taksimat çizgileri arasındaki mesafe aynı değildir) ya da asitölçer, alkolölçer, tuzölçer, sütölçer vb. adlarını alırlar. Bunun nedeni, üzerlerindeki özel taksimatın bir asit, alkol ya da tuz çözeltisinin de rişimini veya sütün içindeki yağlı maddelerin oranını vb. vermeleridir; bunlar su içinde 0 taksimatına kadar dalarlar.

Baume yoğunlukölçeri
Sabit ağırlıklı bir yoğunlukölçerdir. 1961 yılından beri yasal olmayan (Baume derecesi cinsinden) taksimatı gelişigüzel seçilmiş olmakla beraber Baume tarafından tasarlanan araç ve birim kullanılarak herhangi bir çözeltinin derişiminin belirlenmesine olanak verir.
1. Bu yoğunlukölçer sudan daha ağır olan bir sıvı için kullanılacaksa ağır bir safra kullanılarak saf suya hemen hemen tamamen dalması sağlanır ve su seviyesinin bulunduğu yer işaretlenerek 0 yazılır. Bundan sonra alet 85 g su ve 15 ğ deniz tuzu içeren çözeltiye daldırılır ve su seviyesi işaretlenerek 15 yazılır. 0 ve 15 işaretlerinin arası 15 eşit parçaya bölünür ve böylece işaretlemeye devam edilerek yoğunlukölçerin dereceleri elde edilir.
2. Yoğunlukölçer sudan daha hafif olan bir sıvı için kullanılacaksa uygun bir safra kullanılarak araç 10 g deniz tuzu ve 90 g sudan oluşan bir eriyiğe daldırıldığında sıvı düzeyinin gövdeden itibaren çubuğun başladığı yerin biraz üzerinde olması sağlanır ve bu nokta işaretlenerek 0 yazılır. Bundan sonra araç saf su içine daldırılır ve su seviyesinin bulunduğu nokta 10 yazılarak işaretlenir Bu iki nokta arası 10'a bölünerek işaretlemeye devam edilir.