Merdiven Nedir?
SMD MiSiM
MERDİVEN a. (fara nerd-ban'dan).
1. insanların iki ya daha çok kat arasında inip çıkmasını sağlayacak biçimde düzenlenmiş sabit ya da hareketli düzlemsel basamaklardan oluşan bütün. (Merdiven bir ya da birçok sahanlık ile birbirinden ayrılan birçok kol'dan oluşabilir.) [Bk. ansikl. böl. İnş.]
2. Bir yaşa merdiven dayamak, o yaşa basmak ya da basmak üzere olmak: Neresi genç, altmışına merdiven dayadı.
Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven, basamakları iki sahanlık arasında hareket eden ve insanların yürümelerine gerek kalmadan kolayca inip çıkmalarını sağlayan merdiven. (MEKANİK MERDİVEN de denir.) [Bk. ansikl böl.)
—Al. tak. Eşit aralıklarla tespit edilen ve bir yere inmek ya da çıkmak için basamak görevi yapan eşit aralıklı enine çubuklarla birleştirilmiş iki dikmeden oluşan düzenek. || Tekayakh merdiven, üzerinde enine çubuklar bulunan merkezi bir dikmeden oluşmuş merdiven.
—Balıkç. Balık merdiveni, az yüksek bir ırmak barajına ya da yakınına yerleştirilen, göçmen balıkların (alabalıklar, sombalıkları vh) engeli aşmasını sağlayan eğik düzlem.
—Denize. Gemilerde, bir güverteden diğerine geçişi sağlayan iskele. || Halat merdiven, gemilerde yer kaplamaması ve kolayca taşınabilmesi için, kenarları halattan, basamakları ise tahta, demir ya da ipten yapılmış çeşitli uzunluklarda merdiven.
—İnş. Merdiven plağı, beton bir merdivenin eğimli döşemesi. || Dış merdiven, basamak sayısı az olan ve giriş kapısının açıldığı bir platformla sona eren merdiven. || Gemici merdiveni, iki limon kirişine gömülmüş tabletlerden oluşan, rıhtsız, dik merdiven. || Ispanyol merdiveni, kimi zaman öne doğru eğimli çok geniş basamakları olan, rıht yüksekliği az olan merdiven. || Ortak merdiven, bir binanın birbirinden bağımsız çeşitli mekânlarına gidiş gelişi sağlayan merdiven. || Servis merdiveni, büyük yapılarda (mağaza, otel, hastane, işyeri) yalnız görevlilerin kullandığı merdiven. || Şeref merdiveni, bir binanın ana merdiveni.
—iş huk. Oynak merdiven,ücretlerin genel fiyat yükselişlerine göre'ayarlanması esasına dayanan sistent(Bu sistem ücretlerin satın alma gücünün korunmasına olanak verir.) [Eşanl. EŞELMOBİL ]
—itfaiye Yangın merdiveni, itfaiyecilerin yangında ve kurtarma çalışmaları sırasında kullandıkları merdiven. (Bk. ansikl. böl.)
—Oy. Poker seansının bölümlerinden biri. (Bu bölümde ortaya konan miktar, önceden saptanan ölçüde, her elde bir öncekinden belli bir oranda fazla olarak artırılır, daha sonra aynı oranda eksiltilerek başladığı düzeye getirilir.)
—Spor. Sporcunun motorik özelliklerini (kuvvet, dayanıklılık, hareketlilik vb.) geliştirmekte kullanılan, duvara dikine sadia bileştirilmiş jimnastik aleti.
—Tic. Oynak merdiven, bir değerin bazı öğelerinde yer alan değişikliklere bağlı olarak, o değerde art arda ortaya çıkan dalgalanmaları gösteren tablo. (Eşanl. EŞELMOBİL ] || Oynak merdiven koşulu, bir sözleşmede yer alan ve taraflarca ortaklaşa seçilmiş bir göstergeye göre fiyatların değişeceğini bildiren hüküm.
—ANSİKL. Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven. Yürüyen merdivenler % 30 ile 35'lik bir ortalama eğimle ve doğrusal olarak yapılır. Hareket mekanizması, sahanlıklar altında yer alan eğimli bir gövde içinde bulunur. Basamaklar sonsuz bir zincir düzeneğine tespit edilmiştir. Basamak aynaları kararlılığı sağlayan raylar üzerine oturur; raylar ise merdiven yolunun yatay konumda kalmasına olanak verecek biçimde çıkış ve varış noktalarında alçalır. Sahanlık düzeyinde yabancı bir cisim tarafından tıkanmamaları için basamaklar girintili çıkıntılı (Reno sistemi) yapılmıştır. Yürüyen merdivenler, merdivenle eşanlı olarak çalışan hareketli tutamaklarla donatılmıştır; bunlar, genellikle merdiveni kullananların sayısı düzenli olmadığında, bir zamanlama devresine bağlı olan ışılelektronik bir fotoselle devreye girerler.
1892’de ABD'de G.H. Wheeler tarafından tasarlanan, 1898’de Ch. D. Seeberger tarafından geliştirilen, 1900'de Exposition de Paris’de sergilenen ve 1920’li yıllardan sonra büyük mağazalarda, metro istasyonlarında vb. yaygın olarak kullanılmaya başlanan yürüyen merdiven hızlı ve rahat ulaşım sağlar.
—Al. tak. Merdivenlerin sabit ve hareketli (elle ya da bir araçla taşınabilen) türleri vardır. Çok yükseklere (kule, baca vb.) çıkmayı sağlayan sabit merdivenler yarım daire biçiminde bir korkulukla donatılır. Portatif merdivenler arasında yer alan düz ya da dayama merdiven birbirine koşut (ya da aralarında küçük bir dar açı bulunan) basamaklarla (yuvarlak, kare, yassı) birleştirilmiş iki dikmeden oluşur; alt bölümdeki basamaklar genellikle üst bölümdekilerden daha geniştir. Çifte merdiven, her biri yere ayrı bir ayakla dayanan ve üst bölümde yatay bir çubukla birleştirilen karşılıklı iki merdivenden meydana gelir. Sürme merdiven, birbiri üzerinde kayarak istenen yüksekliğe ayarlanabilen üst üste yerleştirilmiş 2 ya da 3 merdivenden oluşur. Son zamanlarda iki yeni merdiven türü daha ortaya çıkmıştır: 2 ve özellikle de 3 merdivenli dönüşebilir merdivenler ile ihtiyaca göre değişik konumlarda bir düz merdiven, bir çifte merdiven, bir iş sehpası ya da bir iskele oluşturacak biçimde kilitlenebilen, 3, 4 ya da 5 eklemli katlanır (eklemli) merdivenler. Merdiven yapımında dört tip malzeme (ağaç, çelik, hafif alaşım, cam elyafıyla pekiştirilmiş po- liester) ya tek başına ya da birleştirilerek (ağaç, çelik ya da poliester dikmeler ve hafif alaşımdan basamaklar) kullanılır. Poliester dikmeli merdivenler “yalıtkan” olarak nitelendirilir; bunlardan kimya sanayisinde ve özellikle de elektrik işlerinde yararlanılır.
—inş.
• Genel bilgiler ve evrim. Hareket halindeki insan vücudunun dengesi, inişte olduğu gibi çıkışta da, adımların düzenli ve rahat atılmasını sağlayacak biçimde, sağlam ve hareketsiz yatay basamaklar yapılmasını gerektirir. Bu da, iyi oranlanmış basamak ve sahanlıklarla, yanlarda tutunma öğeleriyle (tırabzan, küpeşte), uygun bir aydınlatmayla, kullanıcıların karşıt yönlerde gidip gelmesine ve büyük eşyaların taşınmasına olanak verecek yeterli gabariyle sağlanan, ani doğrultu değişiklikleri bulunmayan esnek bir hat yapılmasını zorunlu kılar.
Daha III. binyıl’da, Mezopotamya’da, konutların dışında ya da içinde, genellikle düz kollardan oluşan, dar ve dik merdivenler yapılmıştır. Girit, Eski Yunan ve Roma’da da benzer merdivenler düzenlenmiştir. Ortaçağ'da, çoğunlukla dış bir kafes içine yerleştirilen döner merdiven yeğlenmiştir. Klasik kent konutlarında kovali merdivenler çok uygulanmıştır; bu tür merdivenlerin kamu yapılarında, XIX. yy.'da metal, XX. yy.’da da betonarme örnekleri vardır.
Ortadoğu’nun kutsal yapılarında terasa çıkışı, ahemeni saraylarında olduğu gibi rampalar ya da merdivenler sağlar. Kalelerde savaş arabaları, daha sonra da silahlar eğimli düzlemlen zorunlu kılmıştır. Bir yapının bünyesi içinde değil, açık havada yer alan merdiven, bir tiyatro alanıyla bütünleşebilir (Knossos), yunan tapınağında basamaklı yapı eteğini, roma tapınağında peronu oluşturabilir, anıtsal bir değer taşıyabilir; oysa, büyük antikçağ ya da ortaçağ yapılarının üst bölümlerine hizmet veren iç merdivenler, ister düz, ister döner (roma hamamları, katedraller) olsun, yalnızca işlevseldir. Merdiveni vurgulama kaygısı oldukça geç bir dönemde, saray ve konaklarda ortaya çıkmış, Rönesans ile birlikte, İtalya'da olduğu gibi Fransa’da da bu kaygı giderek ağır basmıştır. XVII. ve XVIII. yy.’larda merdiven, düzenlenişi ve dekoruyla sayısız girişime konu olmuş (Vatikan'ın sçala regia'sı, Versailles'ın Elçiler merdiveni [yıkılmıştır], barok örnekler), özel konaklarda bile temel öğelerden biri durumuna gelmiştir Merdivenin öncelikle kamu yapıları için taşıdığı önem, tiyatrolar (Bordeaux, Paris operası) ve XIX. yy.'da büyükmağazalar için de sözkonusu olmuştur. Bununla birlikte, bir yüzyıldan beri nüfusun kentlerde yoğunlaşması, çok katlı binalar, merdivenin mekanik çözümler lehine önemini yitirmesine yol açtı. Güvenlik nedenleriyle, kimi zaman ticaret merkezlerinde ve metro istasyonlarında yürüyen merdivenler yeğlenir; merdiven yapının dışına yerleştirilerek (Paris'te Beaubourg merkezi), tıpkı ortaçağ kulelerinde olduğu gibi mimari görünüme bir katkıda bulunabilir.
• Teknoloji. Bir merdivenin taş ya da ahşap basamakları masif olabileceği gibi, profilli ya da profilsiz tabletlerden de oluşabilir, rıht bağımsız düzenlenebilir. Basamağın boyu merdiven genişliğini verir; yararlı genişlik basamak düzlüğüdür. Rıht yüksekliği h ile basamak genişliği i arasındaki oran, merdivenin eğimine bağlı olarak değişir (°/o 32 hafif bir eğimi, % 46 yüksek bir eğimi gösterir) ve eski bir formüle göre belirlenir: 2h + f=63 cm. Basamak genişliği arttıkça yükseklik azalır.
Masif olduklarında basamaklar birbirleri üzerine yaslanır ve iki yandan (asma merdivende tek yandan) duvarlara gömülür Taban ahşabı (ya da tablet) iki limon kirişi arasına ankastre edilebileceği gibi, dişli kirişler üzerine de oturabilir (genellikle duvar yanındaki kirişin yerini bir kremayer ya da yalancı limon kirişi alır). Düz kollu ya da eğrisel bir merdiven için geçerli olan bu düzenlemeler, ışınsal basamakları merkezi bir çekirdek (seren) çevresinde dönen döner merdivenin sürekli eğrisine de uygundur Bu seren tek parçalı taş ya da ahşap olabilir; basamaklara bağlanan, taş ya da kâgir, dolu ya da halka biçiminde disklerden oluşabilir Boşluklu serene, kimi durumlarda delikler, kemerler açılır, helis biçimindeki saçaklığı limon kirişini oluşturan düzenlemeler yapılır (Roma’da Barberini sarayı). Hatta asma döner merdivende bu saçaklık, basamaklara bağlı olarak tek başına ortaya çıkabilir. Yuvarlak, çokgen ya da elips biçiminde bir kafes içinde yükselen döner merdiven yer kaybını önler; çıkış ve varış sahanlıkları genellikle üst üste getirilir. Ara sahanlıklarla birleştirilmiş düz kollardan oluşan ve dikdörtgen bir kafes içinde yer alan merdivenlerle de aynı sonuca ulaşılabilir. Kollar sağır ya da üzerinde açıtlar bulunan ortak bir duvara, boşluklu dikdörtgen bir serene ankastre edilebilir. Ahşap ve taş yapım yöntemleri bir arada kullanılarak seren ortadan kaldırılabilir ve limon kirişli ya da kirişsiz kovalı merdiven yapılabilir. Karma yöntemleri benimsenmiş olan "İngiliz usulü” düzenleme (ahşap ve metal, tuğla ve taş) XIX. yy. yapılarında genelleşmiş, sonra geleneksel merdivenlerin karmaşık birleştirmeleri, yerini betonarmenin sunduğu daha ucuz ve standartlaştırılmış çözümlere bırakmıştır. Benimsenen düzenleme ne olursa olsun, masif basamaklar alttan görünebilir; alt yüzey kademeli ya da düz olabilir. Bileşik basamaklar sürekli bir taşıyıcı gerektirir; bu taşıyıcı ya dolu bir duvar ya da abanık bir tonozdur.
Değişik merdiven türleri arasında, rıhtları ortadan kaldırılarak eğimi 45° - 75° arasında ayarlanan gemici merdiveni, basamakları orta bölümünden eksenel bir kirişe dayanan merdivenler sayılabilir. Üçgen basamaklar da, köşe merdivenlerinin dik eğimi için uygundur.
Dayanma yüksekliğinde bir küpeşte çıkışta ve inişte gereklidir. Küpeşte, duvara ya da demir korkuluk üzerine kenetlenir; taş, ahşap, metal çubuklarla bir tırabzan oluşturulabilir. Tirabzanın doğrultu değişikliğine rağmen kesintisiz sürmesini sağlamak için basamakları dengelemek ve bunları sahanlıklar düzeyinde yumuşatmak gerekir.
—İtfaiye. Yangın merdiveni. Çeşitli türleri vardır: taşınabilen merdivenler (iki ya da üç düzlemli, sürgülü [kayar] merdivenler, binanın dışından kattan kata tırmanmaya olanak veren çengelli merdivenler) ve tekerlek ya da özdevinimli şasi üzerine oturtulan büyük merdivenler. Bunların, yönlendirilebilen ve kayabilen çeşitli düzlemleri, mekanik ya da hidrolik aktarma düzeniyle harekete geçer. Gerekli enerji, insan gücüyle (römork halinde bulunan, kimi zaman da taşıyıcı üzerine monte edilen merdivenler), itfaiye aracının motoruyla (kendi ekseni çevresinde dönen otomatik merdivenler) ya da her ikisiyle sağlanır (kendi ekseni çevresinde dönen yarı otomatik merdivenler). Erişilen yükseklikler 18 ile 30 m arasındadır. Seyrek olarak bu yükseklik 55, hatta 60 m'yi bulabilir.
1. insanların iki ya daha çok kat arasında inip çıkmasını sağlayacak biçimde düzenlenmiş sabit ya da hareketli düzlemsel basamaklardan oluşan bütün. (Merdiven bir ya da birçok sahanlık ile birbirinden ayrılan birçok kol'dan oluşabilir.) [Bk. ansikl. böl. İnş.]
Sponsorlu Bağlantılar
Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven, basamakları iki sahanlık arasında hareket eden ve insanların yürümelerine gerek kalmadan kolayca inip çıkmalarını sağlayan merdiven. (MEKANİK MERDİVEN de denir.) [Bk. ansikl böl.)
—Al. tak. Eşit aralıklarla tespit edilen ve bir yere inmek ya da çıkmak için basamak görevi yapan eşit aralıklı enine çubuklarla birleştirilmiş iki dikmeden oluşan düzenek. || Tekayakh merdiven, üzerinde enine çubuklar bulunan merkezi bir dikmeden oluşmuş merdiven.
—Balıkç. Balık merdiveni, az yüksek bir ırmak barajına ya da yakınına yerleştirilen, göçmen balıkların (alabalıklar, sombalıkları vh) engeli aşmasını sağlayan eğik düzlem.
—Denize. Gemilerde, bir güverteden diğerine geçişi sağlayan iskele. || Halat merdiven, gemilerde yer kaplamaması ve kolayca taşınabilmesi için, kenarları halattan, basamakları ise tahta, demir ya da ipten yapılmış çeşitli uzunluklarda merdiven.
—İnş. Merdiven plağı, beton bir merdivenin eğimli döşemesi. || Dış merdiven, basamak sayısı az olan ve giriş kapısının açıldığı bir platformla sona eren merdiven. || Gemici merdiveni, iki limon kirişine gömülmüş tabletlerden oluşan, rıhtsız, dik merdiven. || Ispanyol merdiveni, kimi zaman öne doğru eğimli çok geniş basamakları olan, rıht yüksekliği az olan merdiven. || Ortak merdiven, bir binanın birbirinden bağımsız çeşitli mekânlarına gidiş gelişi sağlayan merdiven. || Servis merdiveni, büyük yapılarda (mağaza, otel, hastane, işyeri) yalnız görevlilerin kullandığı merdiven. || Şeref merdiveni, bir binanın ana merdiveni.
—iş huk. Oynak merdiven,ücretlerin genel fiyat yükselişlerine göre'ayarlanması esasına dayanan sistent(Bu sistem ücretlerin satın alma gücünün korunmasına olanak verir.) [Eşanl. EŞELMOBİL ]
—itfaiye Yangın merdiveni, itfaiyecilerin yangında ve kurtarma çalışmaları sırasında kullandıkları merdiven. (Bk. ansikl. böl.)
—Oy. Poker seansının bölümlerinden biri. (Bu bölümde ortaya konan miktar, önceden saptanan ölçüde, her elde bir öncekinden belli bir oranda fazla olarak artırılır, daha sonra aynı oranda eksiltilerek başladığı düzeye getirilir.)
—Spor. Sporcunun motorik özelliklerini (kuvvet, dayanıklılık, hareketlilik vb.) geliştirmekte kullanılan, duvara dikine sadia bileştirilmiş jimnastik aleti.
—Tic. Oynak merdiven, bir değerin bazı öğelerinde yer alan değişikliklere bağlı olarak, o değerde art arda ortaya çıkan dalgalanmaları gösteren tablo. (Eşanl. EŞELMOBİL ] || Oynak merdiven koşulu, bir sözleşmede yer alan ve taraflarca ortaklaşa seçilmiş bir göstergeye göre fiyatların değişeceğini bildiren hüküm.
—ANSİKL. Aktar, ve Ulaş. Yürüyen merdiven. Yürüyen merdivenler % 30 ile 35'lik bir ortalama eğimle ve doğrusal olarak yapılır. Hareket mekanizması, sahanlıklar altında yer alan eğimli bir gövde içinde bulunur. Basamaklar sonsuz bir zincir düzeneğine tespit edilmiştir. Basamak aynaları kararlılığı sağlayan raylar üzerine oturur; raylar ise merdiven yolunun yatay konumda kalmasına olanak verecek biçimde çıkış ve varış noktalarında alçalır. Sahanlık düzeyinde yabancı bir cisim tarafından tıkanmamaları için basamaklar girintili çıkıntılı (Reno sistemi) yapılmıştır. Yürüyen merdivenler, merdivenle eşanlı olarak çalışan hareketli tutamaklarla donatılmıştır; bunlar, genellikle merdiveni kullananların sayısı düzenli olmadığında, bir zamanlama devresine bağlı olan ışılelektronik bir fotoselle devreye girerler.
1892’de ABD'de G.H. Wheeler tarafından tasarlanan, 1898’de Ch. D. Seeberger tarafından geliştirilen, 1900'de Exposition de Paris’de sergilenen ve 1920’li yıllardan sonra büyük mağazalarda, metro istasyonlarında vb. yaygın olarak kullanılmaya başlanan yürüyen merdiven hızlı ve rahat ulaşım sağlar.
—Al. tak. Merdivenlerin sabit ve hareketli (elle ya da bir araçla taşınabilen) türleri vardır. Çok yükseklere (kule, baca vb.) çıkmayı sağlayan sabit merdivenler yarım daire biçiminde bir korkulukla donatılır. Portatif merdivenler arasında yer alan düz ya da dayama merdiven birbirine koşut (ya da aralarında küçük bir dar açı bulunan) basamaklarla (yuvarlak, kare, yassı) birleştirilmiş iki dikmeden oluşur; alt bölümdeki basamaklar genellikle üst bölümdekilerden daha geniştir. Çifte merdiven, her biri yere ayrı bir ayakla dayanan ve üst bölümde yatay bir çubukla birleştirilen karşılıklı iki merdivenden meydana gelir. Sürme merdiven, birbiri üzerinde kayarak istenen yüksekliğe ayarlanabilen üst üste yerleştirilmiş 2 ya da 3 merdivenden oluşur. Son zamanlarda iki yeni merdiven türü daha ortaya çıkmıştır: 2 ve özellikle de 3 merdivenli dönüşebilir merdivenler ile ihtiyaca göre değişik konumlarda bir düz merdiven, bir çifte merdiven, bir iş sehpası ya da bir iskele oluşturacak biçimde kilitlenebilen, 3, 4 ya da 5 eklemli katlanır (eklemli) merdivenler. Merdiven yapımında dört tip malzeme (ağaç, çelik, hafif alaşım, cam elyafıyla pekiştirilmiş po- liester) ya tek başına ya da birleştirilerek (ağaç, çelik ya da poliester dikmeler ve hafif alaşımdan basamaklar) kullanılır. Poliester dikmeli merdivenler “yalıtkan” olarak nitelendirilir; bunlardan kimya sanayisinde ve özellikle de elektrik işlerinde yararlanılır.
—inş.
• Genel bilgiler ve evrim. Hareket halindeki insan vücudunun dengesi, inişte olduğu gibi çıkışta da, adımların düzenli ve rahat atılmasını sağlayacak biçimde, sağlam ve hareketsiz yatay basamaklar yapılmasını gerektirir. Bu da, iyi oranlanmış basamak ve sahanlıklarla, yanlarda tutunma öğeleriyle (tırabzan, küpeşte), uygun bir aydınlatmayla, kullanıcıların karşıt yönlerde gidip gelmesine ve büyük eşyaların taşınmasına olanak verecek yeterli gabariyle sağlanan, ani doğrultu değişiklikleri bulunmayan esnek bir hat yapılmasını zorunlu kılar.
Daha III. binyıl’da, Mezopotamya’da, konutların dışında ya da içinde, genellikle düz kollardan oluşan, dar ve dik merdivenler yapılmıştır. Girit, Eski Yunan ve Roma’da da benzer merdivenler düzenlenmiştir. Ortaçağ'da, çoğunlukla dış bir kafes içine yerleştirilen döner merdiven yeğlenmiştir. Klasik kent konutlarında kovali merdivenler çok uygulanmıştır; bu tür merdivenlerin kamu yapılarında, XIX. yy.'da metal, XX. yy.’da da betonarme örnekleri vardır.
Ortadoğu’nun kutsal yapılarında terasa çıkışı, ahemeni saraylarında olduğu gibi rampalar ya da merdivenler sağlar. Kalelerde savaş arabaları, daha sonra da silahlar eğimli düzlemlen zorunlu kılmıştır. Bir yapının bünyesi içinde değil, açık havada yer alan merdiven, bir tiyatro alanıyla bütünleşebilir (Knossos), yunan tapınağında basamaklı yapı eteğini, roma tapınağında peronu oluşturabilir, anıtsal bir değer taşıyabilir; oysa, büyük antikçağ ya da ortaçağ yapılarının üst bölümlerine hizmet veren iç merdivenler, ister düz, ister döner (roma hamamları, katedraller) olsun, yalnızca işlevseldir. Merdiveni vurgulama kaygısı oldukça geç bir dönemde, saray ve konaklarda ortaya çıkmış, Rönesans ile birlikte, İtalya'da olduğu gibi Fransa’da da bu kaygı giderek ağır basmıştır. XVII. ve XVIII. yy.’larda merdiven, düzenlenişi ve dekoruyla sayısız girişime konu olmuş (Vatikan'ın sçala regia'sı, Versailles'ın Elçiler merdiveni [yıkılmıştır], barok örnekler), özel konaklarda bile temel öğelerden biri durumuna gelmiştir Merdivenin öncelikle kamu yapıları için taşıdığı önem, tiyatrolar (Bordeaux, Paris operası) ve XIX. yy.'da büyükmağazalar için de sözkonusu olmuştur. Bununla birlikte, bir yüzyıldan beri nüfusun kentlerde yoğunlaşması, çok katlı binalar, merdivenin mekanik çözümler lehine önemini yitirmesine yol açtı. Güvenlik nedenleriyle, kimi zaman ticaret merkezlerinde ve metro istasyonlarında yürüyen merdivenler yeğlenir; merdiven yapının dışına yerleştirilerek (Paris'te Beaubourg merkezi), tıpkı ortaçağ kulelerinde olduğu gibi mimari görünüme bir katkıda bulunabilir.
• Teknoloji. Bir merdivenin taş ya da ahşap basamakları masif olabileceği gibi, profilli ya da profilsiz tabletlerden de oluşabilir, rıht bağımsız düzenlenebilir. Basamağın boyu merdiven genişliğini verir; yararlı genişlik basamak düzlüğüdür. Rıht yüksekliği h ile basamak genişliği i arasındaki oran, merdivenin eğimine bağlı olarak değişir (°/o 32 hafif bir eğimi, % 46 yüksek bir eğimi gösterir) ve eski bir formüle göre belirlenir: 2h + f=63 cm. Basamak genişliği arttıkça yükseklik azalır.
Masif olduklarında basamaklar birbirleri üzerine yaslanır ve iki yandan (asma merdivende tek yandan) duvarlara gömülür Taban ahşabı (ya da tablet) iki limon kirişi arasına ankastre edilebileceği gibi, dişli kirişler üzerine de oturabilir (genellikle duvar yanındaki kirişin yerini bir kremayer ya da yalancı limon kirişi alır). Düz kollu ya da eğrisel bir merdiven için geçerli olan bu düzenlemeler, ışınsal basamakları merkezi bir çekirdek (seren) çevresinde dönen döner merdivenin sürekli eğrisine de uygundur Bu seren tek parçalı taş ya da ahşap olabilir; basamaklara bağlanan, taş ya da kâgir, dolu ya da halka biçiminde disklerden oluşabilir Boşluklu serene, kimi durumlarda delikler, kemerler açılır, helis biçimindeki saçaklığı limon kirişini oluşturan düzenlemeler yapılır (Roma’da Barberini sarayı). Hatta asma döner merdivende bu saçaklık, basamaklara bağlı olarak tek başına ortaya çıkabilir. Yuvarlak, çokgen ya da elips biçiminde bir kafes içinde yükselen döner merdiven yer kaybını önler; çıkış ve varış sahanlıkları genellikle üst üste getirilir. Ara sahanlıklarla birleştirilmiş düz kollardan oluşan ve dikdörtgen bir kafes içinde yer alan merdivenlerle de aynı sonuca ulaşılabilir. Kollar sağır ya da üzerinde açıtlar bulunan ortak bir duvara, boşluklu dikdörtgen bir serene ankastre edilebilir. Ahşap ve taş yapım yöntemleri bir arada kullanılarak seren ortadan kaldırılabilir ve limon kirişli ya da kirişsiz kovalı merdiven yapılabilir. Karma yöntemleri benimsenmiş olan "İngiliz usulü” düzenleme (ahşap ve metal, tuğla ve taş) XIX. yy. yapılarında genelleşmiş, sonra geleneksel merdivenlerin karmaşık birleştirmeleri, yerini betonarmenin sunduğu daha ucuz ve standartlaştırılmış çözümlere bırakmıştır. Benimsenen düzenleme ne olursa olsun, masif basamaklar alttan görünebilir; alt yüzey kademeli ya da düz olabilir. Bileşik basamaklar sürekli bir taşıyıcı gerektirir; bu taşıyıcı ya dolu bir duvar ya da abanık bir tonozdur.
Değişik merdiven türleri arasında, rıhtları ortadan kaldırılarak eğimi 45° - 75° arasında ayarlanan gemici merdiveni, basamakları orta bölümünden eksenel bir kirişe dayanan merdivenler sayılabilir. Üçgen basamaklar da, köşe merdivenlerinin dik eğimi için uygundur.
Dayanma yüksekliğinde bir küpeşte çıkışta ve inişte gereklidir. Küpeşte, duvara ya da demir korkuluk üzerine kenetlenir; taş, ahşap, metal çubuklarla bir tırabzan oluşturulabilir. Tirabzanın doğrultu değişikliğine rağmen kesintisiz sürmesini sağlamak için basamakları dengelemek ve bunları sahanlıklar düzeyinde yumuşatmak gerekir.
—İtfaiye. Yangın merdiveni. Çeşitli türleri vardır: taşınabilen merdivenler (iki ya da üç düzlemli, sürgülü [kayar] merdivenler, binanın dışından kattan kata tırmanmaya olanak veren çengelli merdivenler) ve tekerlek ya da özdevinimli şasi üzerine oturtulan büyük merdivenler. Bunların, yönlendirilebilen ve kayabilen çeşitli düzlemleri, mekanik ya da hidrolik aktarma düzeniyle harekete geçer. Gerekli enerji, insan gücüyle (römork halinde bulunan, kimi zaman da taşıyıcı üzerine monte edilen merdivenler), itfaiye aracının motoruyla (kendi ekseni çevresinde dönen otomatik merdivenler) ya da her ikisiyle sağlanır (kendi ekseni çevresinde dönen yarı otomatik merdivenler). Erişilen yükseklikler 18 ile 30 m arasındadır. Seyrek olarak bu yükseklik 55, hatta 60 m'yi bulabilir.
Kaynak: Büyük Larousse
X-Sözlük Konusu: ne demek anlamı tanımı.
