YELKEN a.
1. Geniş bir yüzey oluşturacak biçimde yan yana dikilmiş parçalardan oluşan ve yel gücünden yararlanarak bir teknenin hareketini sağlamak için direklere çekilen, sağlam ve kalın bezden yapılmış kanat. (Bk. ansikl. böl.)
2. Yelken açılarak yapılan spor etkinliği: Yelken sporu. Yelken yarışı.
3. Yelken açmak, yola çıkmak, hareket etmek. || Yelken basmak, hareket etmek, ayrılmak. || Yelken bezi, yelken yapımında kullanılan kalın bir guletin pruva direğine açılmış bez || Yeiken gemisi, yelkenlerin şişmesiy- ana yelken ie hareket edip yol alan gemi; yelkenli. || Yelkenleri suya indirmek, yumuşayarak direnmekten vazgeçmek.
—Denize. Yeiken ambarı, yelkenli gemilerde, yelkenlerin, tentelerin ve vardasilola- rın konulduğu ambar. || Yelken asları -* ASTAR. || Yelken bezi, yelken yapımında kullanılan, kenevir elyafından ya da sentetik elyaftan kalın bez. || Yelken boşaltma- ki, rüzgârın estiği yönde yükselmek amacıyla orsa alabanda tiramola ederken, yelkenlerdeki rüzgârı çıkarmak. — Rüzgârın önüne düşerek ters rotaya dönüş yapılırken bir kotranın ana yelkenini bir bordadan diğer bordaya geçirmek. (Eşanl. YELKEN SÖNDÜRMEK.) || Yelken boyu, bir yelkenin açılıp gerildiği andaki yüksekliği. || Yelken çıtası, YELKEN BALENİ*'nin eşanlam tısı. || Yelken dikmek, istenilen boyutta bir yelken gerçekleştirmek için yelken bezi şeritlerini dikişle birleştirmek. || Yelken doldurmak, yelkenleri rüzgârla şişirecek biçimde dümen kullanmak. || Yelken donanımı, bir geminin yelkenlerinin tümü. || Yelken donanmak, yelkenleri açmak. || Yelken donatmak, bir gemiye yelken takmak. || Yelken körletmek, fırtına çıkacağı zaman, yelken uçurmamak için yelkenleri sara etmek ya da camadana vurarak yelken yüzeyini azaltmak. || Yelken okulu, yelken sporuna yeni başlayanları yetiştiren kuruluş. || Yelken onarımı, bir yelkenin, rüzgâr etkisiyle ya da herhangi bir nedenle yırtılmış ya da sökülmüş bölümlerini dikerek sağlamlaştırma. || Yelken payı, ana direklerin ana armanın kapela olduğu yer ile güverte arasında kalan bölümü. || Yelken sıyırma, sert havalarda sıyırma yelkenler ile çördek yakası gevşetilerek ve cunda yarım istinga edilerek seyretme. || Yelken soymak, bir teknenin yelken donanımını, direk, seren, çubuk ve istiralyalardan çözerek arya etmek. || Yelken sporu, çeşitli tipte yelkenlilerle yapılan gezi, spor ve yarışma. (Bk. ansikl. böl.) || Yelken torbası, yarış yelkenlilerinde, içine yelkenlerin istif edilerek konulduğu sugeçirmez torba. || Yelken uçurmak, bir yelkenden söz ederken, fırtına nedeniyle parçalanmak. || Yelken yakası, bir yelkenin kenarı ve köşesi. ( -» YAKA.) || Yelken yaprağı -* YAPRAK. || Yelken yekesi, yelkenli teknelerde kullanılan uzun ve eklemli özel yeke. || Yelkeni kasmak, kandilisalar yardımıyla bir yelkeni olabildiğince germek. || Yelkeni sağlamlaştırmak, rüzgâr etkisinde kalan ana yelkenlerin belli bölümlerine astar geçirerek pekiştirmek. || Yelkenleri ayarlamak, yelken donanımından en iyi verimi elde etmek için, yelken yüzeyinin ağırlık merkezi ile teknenin ağırlık merkezini aynı düşey doğrultu üzerine getirmek. || Yelkenleri fora etmek FORA. || Ana yelken, guletlerin pruva direklerine ya da kotraların grandi direklerine açılan, genellikle müteharrik kare yelken. || Baş yelkenleri, pruva direğindeki yelkenlerin ve flokların tümü. || Grandi yelkeni, grandi direğinin en altına açılan kare yelken. || Hafif hava yelkeni, yüzeyi ana yelkenden daha büyük olan yelken. (Yarış yelkenlilerinde, genellikle rüzgâr az olduğunda açılır.) || Hasır yelken, genellikle Hint okyanusu'nda, Filipinler’de ve Çin denizi'n- de kullanılan teknelerde, eğik serenlere açılan, hasırdan dört köşe yelken. || iyi yelken kaldırmak, yelkenli bir tekneden söz ederken, belirgin bir biçimde yana yatmadan, direklerin üst taraflarına birçok yelken açabilmek. || Kıç yelkenleri, grandi ve mizana direklerine açılan yelkenler, || Moda yelkeni -» MODA. || Seren yelkeni, ka- basorta donanımlı yelkenlilerde serenlerin üzerine açılan dört köşe yelken. || Toplam yelken yüzeyi, bütün yelkenlerini açmış olarak seyreden bir gemide, yelkenlerin yüzeyi. || Yan yelkenleri, flok ve vele- na yelkenleri ile yarım serenlerin üzerine açılan yelkenler.
—Esk. giy. OsmanlIlar döneminde saray cücelerinin giydiği bir tür başlık. (Biçimi yelkeni andırdığından bu ad verilmişti.)
—Uz. havc. Güneş yelkeni, Güneş ışımasının basıncıyla uzayda yer değiştiren yansıtıcı yüzey.
♦ sıf. Yelken biçiminde olan: Yelken kulak.
—ANSİKL. Denize. Direklere, serenlere, bumbalara ve istiralyalara açılan yelkenler, rüzgârın yelken yüzeyine olabildiğince normal bir biçimde çarpması için rüzgâra çevrilir; ancak, arkadan gelen rüzgâr dışında rüzgârın doğrultusu her zaman eğiktir. Büyük yelkenlilerde ana yelkenler geminin yol almasını sağlayan yelkenlerdir, baştaki floklar ile kıçtaki bocu- rum yelkenleri yalnız geminin dönüşlerini kolaylaştırmada kullanılır. Modern gezi yelkenlilerinde, baş yelkenleri de etkin olarak teknenin yol almasına katkıda bulunur Rota kararlılığı, yelken düzleminin önceden incelenmesiyle elde edilir. Gerçekte, yelken donanımının merkezi, yelkenlerin biçimine ve direklerin konumuna bağlıdır, ama mutlak denge yalnız dümenle elde edilir; dümen, yelkenlerin konumlarını değiştirmeden belirli bir rotayı korumayı sağlar. Büyük yelkenlilerde, birçok yelken vardır ve her birinin adı ayrıdır. Genellikle yelkenler, üzerinde bulundukları direklerin adını alır.
ikinci Dünya savaşı’ndan bu yana yelken sporunun Avrupa ve Amerika’da hızla gelişmesi, direk takımı daha hafif ve daha dayanıklı olan, teknesi iyileştirilmiş birçok gezi teknesi tipinin ortaya çıkmasını ve ayrıca yelken donanımının hızla modernleşmesini sağlamıştır. Sürekli olarak yapılan araştırmalar ve aeronotikten esinlenerek gerçekleştirilen tünel deneyleri sayesinde, yelken donanımının itme randımanı büyük ölçüde arttı.
Bu alanda yapılan başlıca yenilikler şunlardır:
1. çok sağlam, fazla deforme olmayan, nem tutmaz, çürümez, uzun ömürlü, ancak pamuk elyafından yapılmış yelkenlerden daha pahalı olan sentetik naylon elyafından, sonra polyesterden yapılmış yelkenlerin kullanılması;
2. ana yelkenlerde, Markoni, yani üçgen biçimli direk boyunca hareket edebilen yelkenlerin benimsenmesi;
3. paraşütten türetilen çok hafif ve arkadan gelen her türlü rüzgârda kullanılabilen spinnaker’lann ortaya çıkması (bu yelken tipi özellikle hafif rüzgârda hızın oldukça artmasını sağladı). Bir yelkenden istenilen nitelikler şunlardır: esneklik (rüzgâra karşı iyi bir dayanım), kararlılık, az gözeneklilik ve kullanım kolaylığı.
—Spor. Yelken sporu, XIX. yy. içinde ilk grandi yelkeni yatların ortaya çıkmasıyla "yatçılık" adı altında doğdu. Bu her şeyden önce bir gezi yatçılığıydı ve ingilizler bu alanda önemli bir yere sahipti. Bu dönemin yelkenlileri önceden belirlenmiş parkurlar üzerinde hız yarışları yapmakta gecikmediler. Böy- lece, en meşhurlarından biri America Cup olan ilk yelken yarışı doğdu. XX. yy.'ın başında, yatçılık hem yelkenli hem de motorlu tekneler açısından oldukça gelişti ve yat kulüpleri gitgide çoğalmaya başladı.
Daha Birinci Dünya savaşı öncesinde, yarış yatları belli kurallara bağlanmış ve eşit şansla yarışabilmeleri için sınıflara ayrılmıştı. Gezi yatçılığı da çok etkindi ve 500 tonilatoluk yat filosu dünyanın birçok ülkesinde önemli bir yere sahipti, ikinci Dünya savaşı'ndan sonra yelken sporu Olimpiyat oyunlarına alındı ve yarış yatlarının çeşitli sınıfları için yarışlar düzenlenmeye başladı. Yarış yatçılığı belli bir düzene sokuldu ve bir yandan uluslararası karşılaşmalar artarken, öte yandan da denizci ülkelerde küçük ve ucuz yatlarla yapılan yelken sporu büyük bir gelişme gösterdi. ingilizler, en önemlisi Cowes yarışları olan büyük yarışlar düzenlerler. Fran- sızlar ise, Fransa kupası ve One Ton Cup gibi hızla uluslararası bir niteliğe kavuşmuş olan yarışlar organize ederler. Sayıları gitgide artan orta tonajlı gezi sınıfı yat- lann katıldığı yarışlar da düzenlenmektedir ikinci Dünya savaşı'ndan sonra yatçılık büyük teknelerden daha çok küçük tonajlı teknelere önem verdi. Ucuz, kullanılması kolay, küçük gezi tekneleri yapılmaya başladı: Beluga ve Grandin. Sahipleri tarafında kullanılabilen bu tekneler, kıyı boyunca ya da nehirlerde küçük gezintiler yapmayı sağlar ve ayrıca içindekilerin iyi koşullar altında yolculuk etmesine olanak verir. Yelkenli teknelerle yapılan yarışlar açık yelkenli araba deniz yat yarışı ve yelken yarışı olarak ikiye ayrılır. Yelken yarışı özellikle Olimpiyat oyunları'nda çeşitli sınıflarda (Finn, 470, Flying Dutchman Star Soling ve Tornado) yapılır. Açık deniz yat yarışları son yıllarda oldukça çoğalmıştır ve geniş bir kitlenin ve medyanın ilgisini çekmiştir (özellikle Atlantik yarışı). Yelken sporu, uluslararası düzeyde, merkezi Londra'da bulunan ve 1907'de kurulmuş İYRU (International Yacht Ftacing Union) tarafından yönetilir. Türkiye'de yelken sporu faaliyetleri 1957'de kurulmuş olan Yelken federasyonu tarafından düzenlenir.
Kaynak: Büyük Larousse
Yelken Nedir?
