Yağ Asidi

Yağların temelini oluşturan yağ asitleri, karbon, oksijen ve hidrojenden oluşan moleküllerdir. Genel olarak yağ asitleri; doymuş, tekli doymamış, çoklu doymamış ve hidrojenle doymuş olarak sınıflandırılır.

• Tekli doymamış yağ asitleri: Oda sıcaklığında sıvı formunda olan tekli doymamış yağ asitlerine fındık, zeytinyağı ve kanola yağı örnek verilebilir. Vücut tarafından sentezlenemeyen bu yağların mutlaka besinlerle alınması gerekir. Akdeniz ülkelerinde kalp hastalıklarının daha az görülmesinin nedeni, ağırlıklı olarak tekli doymamış yağlarla beslenmeleridir.
• Çoklu doymamış yağ asitleri: Oda sıcaklığında sıvı veya yumuşak formda olan bu yağlara örnek olarak mısır, soya, ayçiçek yağı ve deniz ürünleri verilebilir. Omega 3’de çoklu doymamış yağ asitlerine örnek bir yağdır.Özellikle soğuk deniz balıklarından somon, ton balığı ve uskumruda bulunan Omega 3, kalp ve damar sağlığı açısından son derece önemlidir.
• Doymuş yağ asitleri: Daha çok hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur. Et, tavuk, yumurta, süt, peynir, yoğurtta yer alan doymuş yağ asitleri; bitkisel kaynaklardan sadece Hindistan cevizi yağında yer alır.
• Hidrojenlenmiş yağlar: Doymamış yağları daha dayanıklı hale getirmek için hidrojenle kimyasal işlemden geçirerek elde edilir. Bütün margarinler bu sınıfa girer.

DEVAMI Lipitler (Yağlar) ve Beslenmedeki Önemi

Yağ asidi Biyosentezi

• Sentez enzimleri hücrenin stoplazmasında yer alır.
• Asetil CoA C birimlerinin kaynağıdır
• Enerji gücü ATP’dir.
• NADPH lar pentoz-p döngüsünden ve malat şantından gelir.
• Sentez olayı oksidasyonun tersi bir olay değildir.
• Yağ asidi sentaz dimeri yağ asidi sentezinde yer alır ve bir multienzim (6 enzimli) kompleksidir.
• TAG’lar yağ akil-CoA ve gliserol-3-p veya dihidroksi aseton-p’tan sentez lenir ve yağ dokusunda birikirler.

DEVAMI Lipitler (Yağlar) ve Beslenmedeki Önemi

Yağ asitlerinin Oksidasyonu ve Enerji üretimi

• Sitoplazmada aktive edilen yağ asitleri mitokondride oksitlenebilir.
• Aktivasyon yağ akil-CoA ligaz (akil-CoA sentetaz ya da tiyokinaz) ile katalizlenir.
• Bu reaksiyonun net sonucu 2 mol ATP harcanmasıdır.

Yağ asidi + ATP + CoA > Acyl-CoA + PPi + AMP

• •Yağ asitlerinin oksidasyonu mitokondria da görülür. Yağ asitlerinin mitokondriye taşınması acyl-carnitine aracılığıyla olur. Ki bu da carnitine acyltransferase I etkisiyle üretilir. Bu enzim mitokondrial membranın dış yüzünde bağlıdır. acyl- carnitine molekülü mitokondri içine transfer eder. Mitokondri içinde ikinci bir enzim carnitine acyltransferase II yağ akil-CoA molekülünün rejenerasyonunu katalizler.
• Yağ asidi oksidasyon olayları beta-oksidasyon olarak adlandırılır. Yağ asidi molekülünün beta karbon pozisyonundan 2C ayrılmasıyla döngü neticelenir.
• Beta oksidasyonun her döngüsü bir mol NADH, bir mol FADH2 ve bir mol acetyl- CoA üretir.
• Acetyl-CoA beta oksidasyonun her döngüsünün son ürünü olup oradan TCA döngüsüne girer. Oluşan NADH, FADH2 redüklenmiş kofaktörler elektron tranpost sisteme taşınarak ATP üretilir.
• Yağ asitlerinin oksidasyonu KH karbonlarının oksidasyonundan karbon başına daha fazla ATP üretir.
• Bir mol oleik asidin oksidasyonunun net sonucu (18-karbonlu doymamış yağ asidi) 146 mol ATP (2 mol yağ asidi aktivasyonu sırasında harcanmıştı), Buna karşın Glikozun karbon atomlarından 114 mol ATP üretilir.

Yağ asitlerinin b-oksidasyonu

yağ asitlerinden asetil-CoA üretimi

• genellikle düşük glikoz düzeyleri bu üretimi sınırlandırır.

TG depolarından yağ asitlerinin salınımı ile düzenlenir.

• epinefrin, glukagon, ACTH cAMP sentezini uyarır.
• cAMP bir cAMP bağımlı kinazı uyarır ki bu fosforile edilir (ve aktive edilir) hormon sensitif lipaz (HSL)

mitokondrialarda, peroksizomlarda yağ asidi ilk önce CoA ile “aktifleşir”

Yağ asitlerinin aktivasyonu ve mitokondrial matrikse taşınması

Karnitin akiltransferaz I (aka carnitin palmitoil transferaz I - CPTI)

• mitochondrial iç membranda (IMM) yer alır
• malonil-CoA ile inaktive edilir.
• Bu inaktivasyon diyabette görülmeyebilir
• akil-CoA ile aktive edilir.
• fosforilasyonla da aktive olabilir (glukagon ve cAMP bağımlı kinaz)

Karnitin akilkarnitin taşıyıcı (CACT1)

• matriks karnitinin iç zar akilkarnitin için değişim

Karnitin akiltransferaz II (aka carnitin palmitoil transferaz II - CPTII)

• akil-carnitinni mitokondrial matrikste akil-CoA’ya çevrilmesi

Yağ asitlerinin b-oksidasyonu

b-oksidasyon Aşamaları

Yağ asitleri b-oksidasyonunun net reaksiyonu
Yağ asidi sentezi ile karşılaştırma

Palmitat tam oksidasyon sonrasında ~129 ATP molekülü sağlar

Yağ asidi sentezi

• Yağ asidi sentetaz ile katalizlenir.
• Akil taşıyıcı protein (acyl carrier protein =ACP) aktivitesini içerir.
• Yağ asitlerinin biyosentezi ve oksidasyonu farklı geçitleri kapsar.
• Farklı enzimleri kullanır.
• Hücrenin farklı kesimlerinde gerçekleşir.

• İki önemli enzim sentez reaksiyonunu katalizler:

1. Asetil-CoA karboksilaz
2. Yağ asidi sentetaz

1. Asetil CoA karboksilaz

• Tersinir olmayan iki aşamalı reaksiyon
• Bakteri – 3 polipeptid alt birim
• Hayvan hücreleri - bir multifonksiyonel polipeptid
• Tüm olaylar, bir biotin prostetik grup gerektirir

Asetil CoA karboksilaz

Biotinil grup geçici olarak CO2 taşınmasına hizmet eder

Yağ asidi sentaz

• Multi enzim kompleksi 6 enzimden oluşur:

• Transakilaz
• 3-ketoakil-ACP sentetaz
• 3-ketoakil-ACP redüktaz
• R-3-OH-akil-ACP dehidrataz
• Enoil-ACP redüktaz
• Tiyoesteraz

• Dört aşamalı bir olay (döngü)
• Zincir iki karbon uzatılır (asetat)
• Asetil-CoA ve NADPH kullanır
• Olaylar palmitata kadar devam eder (C16)

Kondenzasyon

1. Redüksiyon

Dehidrasyon

2. Redüksiyon

Uzamış yağ asidi zinciri KS üzerine yerleşir
Bir diğer malonil grup ACP nin SH grubu üzerine eklenir



Böylece: İki karbonlu Asetat grup eklenmiş olur. 1 malonattan 2 karbon eklenmesi gerekir.

Yağ asidi Sentaz katalizörlüğünde Palmitik asit sentezi

Yağ asitleri palmitattan (16C) sonra zincir uzatılarak elde edilir.

• Bazı yağ asitleri doymamıştır ve yapıda çift bağ içerir fakat sadece C9 üzerinde

Orijinal D9 çift bağın metilen tarafından çift bağlı yağ asitleri (n3 ve n6 bağlar) bitki kaynaklıdır.



Hayvanlar bu çok doymamış yağ asitlerini desatürazlar setini kullanarak modifiye edebilirler.

Yağ asidi metabolizmasının düzenlenmesi

• Yağ asidi metabolizması diğer metabolik görünümler ile koordine edilir.
• Pankreasın a ve b hücrelerince hormonal olarak regüle edilir, ki bunlar metabolik duruma hassas olup sırasıyla glukagon ve insulin salgılarlar. Yağ asitlerinin karaciğerde kendiliğinden sentezi ve oksidasyonu engellenir.
• Malonil~CoA, karnitin palmitoil transferaz I’i (CPTI) inhibe eder.
• ACC adipöz LPL ve FAS’ın uzun vadeli Sentez-regülasyonu insulin ile uyarılır, Glukagon ve adrenalin ile inhibe edilir.
• Poliansatüre yağ asitlerinden zengin bir diyet de FAS, ACC de düşüşe neden olur.

Yağ asitlerinin biyosentezinin ve yıkımının karşılaştırılması

Omega-3 Yağ Asitleri Hava Kirliliğinin Vücuttaki Olumsuz Etkisini Azaltıyor!

ABD'de yürütülen bir araştırma, omega-3 yağ asitlerinin, hava kirliliğinin vücuda yaptığı zararları azalttığını ortaya koydu.Harvard Tıp Fakültesi'nde kirli havaya maruz bırakılan fareler üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, yağlı tohumlar, balık, ceviz gibi besinlerde bulunan omega-3 yağ asitlerinin hava kirliliğinin neden olduğu enflamasyon (yangı-iltihap) ve oksidasyon etkilerini yüzde 30-50 oranında azalttığı görüldü.

Harvard Tıp Fakültesi'ne bağlı Massachusetts Hastanesi'nde araştırmayı yürüten ekipten Dr. Jing Kang, yaptığı açıklamada, omega-3 alımının insanlarda da benzer olumlu etkileri göstereceğini belirtti. Kang, "Hava kirliliğine bağlı olarak ortaya çıkan rahatsızlıklardan korunmak için bu yağ asitlerinin alınmasını kesinlikle tavsiye ediyorum. Omega-3 yağ asitlerinin daha birçok yararı olduğu biliniyor." ifadesini kullandı. Göğüs hastalıkları uzmanı Dr. Richard Russell, bu önemli araştırma sayesinde omega-3 yağ asitlerinin hava kirliliğine bağlı olarak oluşacak iltihaplanmayı önleyici etkisinin de ortaya koyulduğunu söyledi.

Hava kirliliğinin neden olduğu hastalıkların başında akciğer sorunları, kardiyovasküler sistem rahatsızlıkları ve nörolojik problemler geliyor. Yeni yürütülen araştırmalara göre, hava kirliliği, böbrek sorunları ve şeker hastalığı gibi diğer pek çok rahatsızlığa yol açabiliyor.

Kaynak: AA (3 Mart 2017)