Tanzimat dönemi edebiyatı hakkında geniş bilgi verir misiniz? - Sayfa 2

Tanzimat Fermanı'nın ilan edildiği dönemin sosyal olayları nedir?

EDEBİYATI’NIN
OLUŞUMUNA ZEMİN
HAZIRLAYAN SOSYAL
OLAYLAR
*Deniz Serap YÖRÜKOĞLU
(metin yazarı)
*Aylin AHMET AHMED
(araştırmalar)
*Mustafa KAVAL
(araştırmalar,kronoloji)
*Nazım Oğuz TÜRÜDÜ
(resimler)
TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI
1860’da ilk özel Türk gazetesi olan “Tercüman-ı
Ahval”in çıkışı ile başlayan, Batı Uygarlığı’nın etkisinde
gelişen Türk Edebiyatı’nın ilk aşamasıdır. İsmini başladığı
dönemin dönüm noktası olan “Tanzimat Fermanı”ndan
almıştır.
Tanzimat’la ortaya çıkan “orta sınıf”, kullandığı
günlük konuşma diline çok yakın bir dili olan kendi
edebiyatını yaratır ve onu toplumun hizmetine sunar. Bu yeni
edebiyat beraberinde yeni görüşleri ve o güne kadar Türk
Edebiyatı’nda görülmemiş olan yeni edebî türleri getirir,
“yenileşme” olgusunu edebiyat yolu ile halka benimsetmeye,
halkı eğitmeye çalışır.
“Eski-Yeni” ikiliğinden kurtulamayarak hedefine tam
olarak ulaşamamakla beraber bu edebiyat dönemi Türk
Edebiyatı’nda yepyeni bir sayfa açmayı başarmıştır.
Peki… Bu edebiyatın getirdiği yenilikler nereden
gelmiştir? Bu edebiyata adını veren fermana neden ihtiyaç
duyulmuştur? Hedefe ulaşmayı engelleyen bu “ikilik” neydi?
Edebiyat’ın en büyük kaynağı beşeriyattır! Bu nedenle
Tanzimat Edebiyatını anlamak için önce Tanzimat
Dönemi’ndeki sosyal olguları ve yapılanları anlamak en
akıllıca iştir! ☺
TANZİMAT DÖNEMİ
Tanzimat Osmanlı Tarihi’nde, batılılaşma yolunda
köklü değişimlerin yaşandığı dönemin adıdır. Kronolojik
olarak bu dönem 3 Kasım 1839 Tanzimat Fermanı’nın ilanı
ile başlar ve 1876’da, 1.Meşrutiyet’in ilanı ile son bulur.
Osmanlı Devleti 18.yüzyılın başından beri duyduğu
yenileşme gereksinimini Lâle Devri’nden başlayarak giriştiği
çeşitli reformlarla karşılamaya çalışmıştır. Ancak bunlar ya
Patrona Halil (1730) ya da Kabakçı Mustafa (1807) İsyanları
gibi tepkilerle karşılaşmış ve sonuçta reformlardan beklenen
yararlı gelişmeler gerçekleşememiştir.
Öte yandan batının büyüyen gücü ve artan baskısı,
üst üste uğranılan askerî yenilgiler, sürüp giden iç
düzensizlik, devletin yönetim yapısındaki ve geleneksel
Tımar (toprak işletme) sistemindeki bozulmalar, zanaat ve
ticaret faaliyetlerindeki gerilemeler Osmanlı Devleti’ni ir
kaosa sürüklemiş ve kapsamlı, köklü bir yenilik programının
hazırlanıp uygulanmasına olanak bırakmamıştır.
Tanzimat’ın ilk adımları II. Mahmud dönemindeki
atılımlarla plânsız ve acil çözüm amaçlı da olsa atılmıştı ve
bunlar Tanzimat’ın habercisi niteliğine sahip olmuşlardı.
II. Mahmud’un vefatı üzerine, 1 Temmuz 1839’da
oğlu Abdülmecid tahta geçtiğinde, II. Mahmud döneminde
patlak veren Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı’nın etki ve
amaçları halen devam etmekteydi.
*28 Temmuz 1808 II. Mahmud tahta geçer.
*14 Haziran 1826 Yeniçeri ocağının sonu
*1827 Tıphane-i Amire kurulur.
*1831 İlk saray konservatuarları kurulur.
*1 Kasım 1831 ilk gazete Takvim-i Vakayi
*1834 Mekteb-i Harbiye kurulur.
*1835-1845 arasında ilk halk konserleri
Bu kaos ortamında halkın ve batılı devletlerin
desteğini kazanmak isteyen Abdülmecid, onu reform
yapmanın gerekliliğine inandırmak için yanına gelen Mustafa
Reşid Paşa’ya güvenir ve bu konuda ona yetki verir.
(Mustafa Reşid Paşa)
*1832 Mısır Valisi M. Ali Paşa’nın isyanı
*Mayıs 1833 Mısır İsyanı’nın Avrupalı
devletleri rahatsız etmesi,M. Ali Paşa’nın
uzlaşmaya zorlanması.
*8 Temmuz 1833 Osmanlı Devleti’nin
güvenliği için Rusya ile Hünkar İskelesi Ant.
İmzalaması(Avrupa’nın hoşuna gitmez).
*24 Haziran 1839 Osmanlı Devleti’nin
Nizip’te mağlup olması.
*1 Temmuz 1839 Osmanlı Donanması’nın
Mısır’a kaçırılması,Abdülmecid’in tahta çıkışı
*NOT:Bu kaos 24 Mayıs 1841’de İngiltere’nin
yardımıyla çözümlenir. Mısır veraset
sistemiyle M. Ali Paşa’ya bırakılır.
BÜYÜK GÜN, 3 KASIM 1839
Mustafa Reşid Paşa, Tanzimat Fermanı’nı ya da diğer
bir deyişle Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu’nu ilân etmeden önce
vasiyetnamesini bile yazmış ve o gün çoluk çocuğuyla
helalleşerek fermanın okunacağı yere gitmiştir.
Bu yer, Gülhane Köşkü’nün önüdür ve Gülhane parkı
olarak da anılır. Sarayburnu’ndan Topkapı Sarayı’nın
duvarlarına kadar uzanır. Tanzimat Fermanı, Gülhane Hatt-ı
Hümâyûnu adını bu alanın denize yakın tarafında bulan sıra
sıra gül bahçelerinden almıştır. ☺
TANZİMAT FERMANI’NIN TAM METNİ
“Benim Vezirim
Herkesin bildiği gibi,devletimizin meydana çıkışının
başlangıcından beri Kur’an yargılarına ve şeriat kanunlarına
yetkin biçimde uyulduğundan,saltanatımızın kuvveti,durumu
ve bütün tebaasının dirlik ve güvenliği son dereceye
varmışken, yüz elli yıl var ki, birbirini kovalayan gaileler ve
çeşitli sebeplerden dolayı ne şeriat ve ne de kanunlara
uyulmak yüzünden eski kuvvet ve mâmurluk tam tersine
zayıflık ve fakirliğe dönüşmüştür.Halbuki şer’î kanunlarla
idare olunmayan memleketlerin pâyidar olamıyacağı belli bir
şeydir. Cülûsumuzdan beri eserleri hayırlı düşüncelerimiz
sadece meleketin imarı, halkın ve fakirlerin refâha
kavuşturulması faydalı meselesine inhisar
etmiştir.Memleketimizin coğrafî durumuna, münbit
topraklarına ve halkın kaabiliyet ve istidadına göre lüzumlu
şeylerin teşebbüs olunduğu takdirde, beş-on yıl içinde
Allah’ın yardımıyla istenilen şeylerin hasıl olacağı belli
olmakla beraber Allah’ın yardım ve inayetine itimat edip
Peygamberimizin rûhani imdâdına dayanarak bundan sonra
devletimizin ve memleketimizin iyi şekilde idaresi için bazı
yeni kanunlar konulması lüzumlu ve önemli görülmüştür. Bu
kanunların esas maddeleri de can emniyeti ile ırz, nâmus ve
malın korunması, vergi tahini, lâzım olan askerin toplanış
tarzı ve kullanılma süresi meselelerinden ibaret olup şöyle ki:
Dünyada candan aziz bir şey olamdığından, bir insanın onu
tehlikede gördükçe yaradılış itibariyle hiyanete eğilimli
olamasa bile, can ve namusunu korumak için elbette bazı
şeylere başvurmayı, bunun da memlekete zararlı olageldiği
herkesçe kabul edilmiş olduğu gibi tam tersine can ve
namusundan emin olduğu takdirde sadakat ve doğruluktan
ayrılmayacağı ve işi gücü hemen devlet ve millete iyi
hizmetten ibaret olacağı da belli ve meydandadır. Mal
emniyetinin bulunmayışı halinde ise, herkes ne devlet ve ne
de millete ısınmayıp, ne de memleketin imarına bakmayıp
daima endişe ve ızdıraptan kurtulamayacağı gibi aksi
takdirde, yani mal ve mülkü tam emniyet içinde olduğu halde
hemen kendi işi ile ve geçim imkânlarını genişletmekle
uğraşacağı ve kendisinde günden güne devlet ve millet
gayreti ve vatan sevgisi artıp ona göre iyi harekete çalışacağı
şüphe götürmez. Vergi tâyini meselesi ise, bir devlet
memleketi korumak için elbette askere ve başka lüzumlu
masraflara muhtaç bulunup, bu ise para ile idare olunacağına
ve para da tebaanın vergisi ile hâsıl olacağına göre bunun da
çaresine iyi bir şekilde bakmak çok önemli olup, gerçi ilk
zamanlarda gelir sanılmış olan tekelden toplayış belâsından
hamdolsun memleketimiz halkı bundan evvel kurtulmuşsa
da, memleketi tahrip vasıtası olup hiçbir zaman faydalı
sonuçlar vermeyen zararlı iltizam usulü hâlâ mevcud ve bu da
bir memleketin siyasi ve mali işlerini bir adamın kendi bildiği
gibi kullanmak üzere eline ve zorbalık ve kahredicilik
pençesini teslim demek olup, o da zaten eğer bir kimse
değilse hemen kendi çıkarına bakarak bütün işi gücü
başkasına haksızlık ve zulümden ibaret olduğundan bundan
sonra memleket halkından her ferdin malına ve kudretine
göre uygun bir vergi tayin edilerek, kimseden fazla bir şey
alınmaması ve devletimizin karada ve denizde askerî ve diğer
masrafları da lâzım gelen kanunlarla sınırlandırılıp
açıklanarak, bunun ona göre yapılması gereklidir. Asker
meselesi de yukarıda anlatılan önemli maddelerden olup gerçi
vatanın muhafazası için asker vermek ahalinin boynuna borç
ise de şimdiye süre geldiği gibi bir memleketin mevcut
nüfusu sayısına bakılmayarak kiminden tahammül
derecesinden fazla ve kiminden noksan asker istemek hem
düzensizliğe ve hem de pek faydalı şeyler olan ziraat ve
ticaretin bozulmasına sebep olduğu gibi, askerliğe gelenlerin
ömürlerinin sonuna kadar kullanılmaları da hem bıkkınlığa ve
tahammülsüzlüğe, hem de neslin çoğalmamasına sebep
olduğundan her memleketten gerektiğinde istenecek asker
için bazı iyi usuller ve dört veya beş sene kullanıldıktan sonra
bir değiştirme usulü konulması gerekir. Netice olarak bu
nizamî kanunlar meydana konulmadıkça kuvvet ve
mâmurluk, dirlik ve rahatlık elde edilmesi mümkün olmayıp,
hepsinin esası bu anlatılan meselelerden ibaret olduğundan,
bundan sonra suç işleyenlerin dâvalarını şer’î kanunlara göre
açık olarak incelenip görülerek hüküm verilmedikçe, hiç
kimsenin hakkında gizli ve açık idâm işlemi câiz olmamak ve
hiç kimse tarafından başkasının ırz ve nâmusuna el
uzatılmamak ve herkesin mal, mülküne tam serbestlikle
sahip ve mutasarrıf olarak hiçbir taraftan müdahale
edilmemek ve saltanatımızın tebaası olan Müslümanlar ve
öbür milletler bu şahane musaademize istisnâsız mazhar
olmak üzere can, ırz, nâmus ve mal meselelerinde şeriâtın
hükmü gereğinden olarak memleketimizin bütün ahalisine
tarafımızdan tam garanti verilmiş ve öbür hususlara da oy
birliği ile karar verilmesi lâzım gelmiş olduğundan, Meclis-i
Ahkâm-ı Adliye üyeleri gereği derecesinde çoğaltılıp ve
devletimizin vükelâ ve ricali de tayin olunacak bazı günlerde
toplanarak ve hepsi düşünce ve mütalâalarını hiç çekinmeden
serbestçe söyliyerek, bu mal ve emniyeti ve vergi hususlarına
dair lâzım gelen kanunlar bir taraftan kararlaştırılıp askeri
Tanzimat meselesi de Serasker Kapısı Donanma Meclisinde
konuşulup her kanun kararlaştırıldıkça, her şeyin Allah’a ait
olduğu nisbette, işlerde esas tutulmak üzere Hatt-ı
Hümâyûnumuzla tastik olunmak için tarafımıza arzolunsun.
Bu şeri’ate uygun kanunlar yalnız din ve devleti, memleket
ve milleti canlandırmak için konulacağından, tarafımızdan
bunlara aykırı davranış vâki olmayacağına ahd ve misâk
olunup Hırka-i Şerif odasında bütün yüksek memurlar vükelâ
hazır oldukları halde Allah’a yemin edilerek ulemâ ve
vezirlerden ve neticede her kim olursa olsun şer’i kanunlara
aykırı hareket edenlerin sabit olan kabahatlerine göre
cezalarının lâyık oldukları şekilde ve hiç bir rütbeye, hatır ve
gönüle bakılmadan yerine getirilmesi için özel bir ceza
kanunu da düzenlensin. Bütün memurların şimdiki halde
yeter derecede maaşları bulunup eğer henüz bulunmayanları
varsa onlar da yoluna konulacağından,şer’an menfür olup
memleketin harap olmasının en büyük sebebi olan tek çirkin
rüşvet işinin bundan sonra vukua gelmemesinin de kuvvetli
bir kanunla tekit edilmesine bakılısın. Bu anlatılan şeyler
eski usulü baştan başa değiştirmek ve yenilemek olacağından
şahâne irademiz İstanbul ve bütün memleketimiz ahalisine
ilân edilip duyurulacağı gibi dost devletlerin de bu usule
inşallah şahit olmaları için İstanbul’da oturan bütün elçilere
de resmen bildirilsin. Hemen Ulu Tanrı’mız hepimizi
muvaffak buyursun ve bu konulan kanunlara aykırı hareket
edenler Ulu Tanrı’nın lânetine uğrasınlar ve edebiyen
kurtuluş bulmasınlar, âmin.”
Ferman biçimsel olarak geleneksel padişah
fermanlarından farksızdı, fakat içerik olarak pek çok yeniliğe
sahipti. Bu yeniliklerin en önemlisi ilk defa bir padişahın
yetkilerini sınırlıyor ve yargının üstünlüğünü tanıyor
olmasıydı.
Doğu’ya Batı’yı getirme çabası olarak da
nitelendirebileceğimiz Tanzimat Fermanı’nın ana ilkeleri
şöyle özetlenebilir:
1.Mahkemeler açık olarak yapılmalıdır, bunun
sonucunda da mahkeme kararı olmadan hiç kimsenin
özgürlüğüne dokunulamayacağı gibi, herhangi bir cezanın
uygulanması da mümkün olmayacaktır. Mahkeme edilmeden
kimse idam edilmeyecek, zehirleme yöntemi tamamen
kaldırılacaktır.
2.Hiç kimsenin canına, malına ve namusuna
dokunulmasına mezhep farkı gözetmeksizin izin
verilmeyecek ve buna devlet tarafından tam bir güvenlik
garantisi verilecektir.
3.Hristiyan ve Müslüman vatandaşlar arasında mutlak
bir hukuksak eşitlik sağlanacaktır.
4.Ulema ve vezirler suç işledikleri takdirde rütbe ve
sıfatları göz önüne alınmayarak ceza kanunları hükümlerince
yargılanacaklardır.
5.II. Mahmud döneminde kurulmuş olan Meclis-i
Vâlâyi Ahkâm-ı Adliye’nin üyeleri çoğaltılacak ve devlet
büyükleri ve yüksek memurlar da belli zamanlarda toplanarak
kanunlar ve ayrıca bir ceza kanunu hazırlayacaklardır.
6.Hiç kimseden kanunsuzca vergi alınmayacak ve
vergiler belirlenirken gelir miktarları göz önünde
tutulacaktır.
7.Bir maaşı olmayan memurlara maaşlar
bağlanacaktır.
8.Süresiz ve keyfî askerlik usulü kaldırılarak yerine
herkesi kapsayan bir yönetim uygulanacaktır. Askerlik
hizmeti için belli bir süre ve bir yerin nüfusu oranında
yükümlülükler konulacaktır.
9.Rüşvet kesin olarak kalkacak ve buna cesaret
edenler şiddetle cezalandırılacaktır.
10.Devlet işleri hakkında yapılacak toplantılarda,
katılımcılar fikirlerini özgürce ve çekinmeden
söyleyebileceklerdir. Hükümdar, bizzat kendisi bu kurallara
uymayı ve bunlara aykırı davranmamayı kabul ettiği gibi,
bilginler ve devlet büyükleri de bu konuda yemin
edeceklerdir.
TANZİMAT FERMANI’NIN
B UYGULAMA AŞAMALARI
İlân etmeden önce Mustafa Reşid Paşa’ya
vasiyetname bile yazdıran Tanzimat Fermanı’nın uygulanma
aşaması pek kolay olmamıştır.
Zaman zaman duraklamalara ve verilen çeşitli
ödünlere karşın yenilikler bakımından oldukça ilerleme
kaydedilmiştir. Yenilik yapılan çeşitli alanlar ve en önemli
yenilikler şunlardır:
A-Hukuksal Alandaki Yenilikler
*1840’da İlk Ceza Yasası çıkarılır ve ilk ticaret mahkemesi
açılır.
*1847’de toprak mülkiyeti ve kullanımıyla ilgili ilk yasa
çıkarılır.
*Yargı örgütünde büyük yenilik ve değişiklikler yapılır.
*1868’de Divan-ı Ahkâm-ı Adliye ve Şurâ-yı Devlet (bugünkü
Yargıtay ve Danıştay’ın temelleri) kurulur.
B-Yönetim Alanındaki Yenilikler
*II. Mahmud’un kurmuş olduğu bakanlıklara (Evkaf, Dahiliye,
Hariciye, Maliye) yenileri eklenmiştir (Ticaret ve Ziraat,
Maarif, Adliye, Bahriye, Harbiye).
*Yerel Meclisler kurulmuştur
*Taşra yönetimi Vilayet (İl), Sancak, Kaza (İlçe), Nahiye
(Bucak) ve Köy olarak örgütlenmiştir.
*1854’te İstanbulda, İlk kez Belediye Örgütü Kurulmuştur.
C-Askerlik Alanındaki Yenilikler
*1843’te yeni ordu kurulmuştur.
*1848’de yeni askerlik düzeni uygulanmaya başlanmıştır.
D-Eğitim Alanındaki Yenilikler
*Tanzimat’ı uygulayacak yeni bir insan tipinin
oluşturulmasına çalışılmıştır.
*1845’te Rüşdiyeler(Orta Okul) Darü’l-Fünun’a öğrenci
yetiştiren orta dereceli okullar olarak kabul edilmiştir.
*1850’de Darü’l-Maarif öğrenime başlar.
*1851’de akademik karakterde ilk ilmî dernek olan Encümeni
Dâniş açılmıştır.
*1857’de Paris’te Mekteb-i Osmanî adında bir okul acılmıştır.
*1858’de Kız Rüşdiye Mektebleri(Orta Okul) acılmıştır.
*1863’te Darü’l-Fünun’da halka açık serbest konferans
şeklinde derslere başlanmıştır.
*1864-1876 yılları arasında Paris’e öğrenci
yollanmıştır(Tanzimat Edebiyatı’nı oluşturan şair ve
yazarların Batı’dan etkilenmelerini sağlamıştır).
*1868’de Mekteb-i Sultanî(bugünkü Galatasaray Lisesi)
açılmıştır.
*1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi(Millî Eğitim
Tüzüğü) ile ilk ve orta öğretim düzenlenmiştir.
*1870’te Darü’l-Fünun-ı Osmanî açılmıştır, Darü’l-Muallimat
açılmıştır.
*1872’de Darü’l-Maarif İdadisi(lisesi) kurulmuştur.
*1874’te Darü’l-Fünun-ı Sultanî(Hukuk, Mülkiye, Edebiyat
fakültelerinden oluşur) açılır.
E-Ekonomi Alanındaki Yenilikler
*Bu alanda büyük atılımlar gerçekleşememiştir. Dış baskılar
nedeniyle çağdaş bir ekonomik yapı oluşturma yolunda
ilerlemeler kaydedildi ancak ülke yarı sömürga durumuna
düştü.
*Ferman ile sözü verilen adil vergi düzenini kurmak adına
1839’da iltizam usulü kaldırıldı, ancak yeni düzenin
sağlanamaması nedeniyle 1841-1870 yılları arasında iltizam
usulü yeniden getirildi.
*1838’de İngiliz tüccarlarına geniş ayrıcalıklar veren
“Baltalimanı Ticaret Antlaşması” başta olmak üzere Avrupa
ülkeleriyle çeşitli ticarî antlaşmaların imzalanması ülkeyi
yabancı sanayi ürünleri için açık pazar durumuna getirmiştir.
*1854’te ilk kez dış borç alınmıştır, Avrupa ülkelerine
borçlanma dönemi başlamıştır. (bu durum 1881’de Osmanlı
Devleti’nin tüm kaynaklarını Avrupa ülkelerinin denetimine
bırakan Düyun-ı Umumiye’nin kuruluşuna zemin
hazırlamıştır.

TANZIMAT DONEMI EDEBIYATI SOSYAL SIYASI VE KULTUREL YAPI NASILDI

bakınız

Tanzimat edebiyatının edebiyata etkisi nedir?

tanzimat dönemi edebiyatı sayesinde batıdan gelen yeni nazım türleri edebiyatımıza girmiştir.
roman hikaye tenkit vs daha ayrıntılı bilgi için aşağıdaki linke tıklayını.
https://www.msxlabs.org/forum/turk-edebiyati/4638-tanzimat-edebiyati.html

TANZİMAT EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ

Tanzimat Fermanı sonrası Batı'ya, özellikle Fransa'ya öğrenim görmek için gönderilen ve Batı kültürüyle yetişen aydınlar, Türk edebiyatı yolunda yeni eserler vermeye çalıştılar.1860 yılında agah Efendi ve Şinasi'nin çıkarmaya başladıkları Tercüman-ı Ahval gazetesi ile Batı'ya yönelen edebiyatımız başlamış oldu.

Tercüman-ı Ahval gazetesiyle başlayan bu edebiyata "Tanzimat Edebiyatı" adı verilmiştir. Sanatçıların özellikle Fransız edebiyatından etkilenerek getirdikleri yenilikler ve sanat anlayışları bakımından Tanzimat Edebiyatı üçe ayrılır:

-Tanzimat Edebiyatı Hazırlık Dönemi

-Tanzimat Edebiyatı Birinci Dönem

-Tanzimat Edebiyatı İkinci Dönem Tanzimat Edebiyatı Hazırlık Dönemi:
Bu dönem Batı edebiyatı ile Türk aydınının çe­viriler yoluyla ilk kez yüz yüze geldiği dönemdir. Şinasi, Fransızcadan manzum olarak Türkçeye çevirdiği bazı şiirleri, asıllarıyla birlikte "Tercü-me-i Manzume" adlı eserinde toplamıştır. Yusuf Kamil Paşa, Fenelon'dan "Telemak" adlı romanı çevirmiştir. Böylece edebiyatımıza çeviri yoluyla ilk roman kazandırılmıştır (1859).

İlk gazeteler de bu dönemde çıkarılmıştır. İlk resmi Türkçe gazete olan Takvim-i Vakayi (1831), yarı resmi Türkçe gazete olan Ceride-i Havadis (1840) bu dönemin ürünleridir.
İlk yeril tiyatro eseri olan "Şair Evlenmesi" bu dönemde Şlnasl tarafından 1859'da yazılmıştır.

2. Tanzimat Edebiyatı Birinci Dönem Genel Özellikleri:

- Bu dönemde Türk edebiyatına yön veren önemli sanatçılar yetişmiştir. Şinasl, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Vefik Paşa ve Şemsettin Sami gibi değerli şahsiyetler bu dönemde yetişmiş ve Türk edebiiyatına pek çok ölümsüz eser ka­zandırmışlardır.

- Toplumsal konular olan yurt, ulus, özgürlük, hak, adalet, devlet, eşitlik gibi konular ilk kez işlenmiştir.

- "Toplum için sanat" anlayışı benimsenmiştir. Edebiyat, toplumu eğitmede bir araç olarak kullanılmıştır.
- Yazı dilinde konuşma dilinin kullanılması ilk kez bu dönemde amaçlanmıştır. Ancak bu alanda yeterince başarılı olunamamış, bu fikir ancak Milli Edebiyat döneminde gerçekleşmiştir.

- Hece ölçüsünün ulusal nazım ölçüsü olduğu görüşünde fikir birliğine ulaşılmış; ancak aruz ölçüsü bir türlü terk edilememiştir. Hece ölçüsü amaçlansa da daha çok aruz ölçüsüyle şiirler yazılmıştır.

- Makale, anı, eleştiri, tiyatro, hikâye, roman gibi yazı türleri edebiyatımıza bu dönemde , girmiştir. Bu türlerin Batılı anlamdaki ilk örnekleri bu dönemde verilmiştir.

- Divan Edebiyatı'nda önemli yer tutan söz sanatlarının süs olarak değil, gerektiği yerde kul­lanılmasına önem verilmiş, bu söz oyunları büyük ölçüde terk edilmiştir.

- Parça güzelliği yerine bütün güzelliğine önem verilerek şiire İlk kez bağımsız adlar verilmiştir.

— Şinasi ile Ahmet Vefik Paşa'da klasisizmin: Namık Kemal ile Ahmet Mithat Efendi'de
ise romantizmin özellikleri görülür. Böylece Batı edebiyatındaki akımların izleri de bu dönemde görülmeye başlanmıştır.


3. Tanzimat Edebiyatı İkinci Dönem Genel Özellikleri

— "Sanat için sanat" görüşü benimsenmiştir.

— Sanatçılar, toplumu ilgilendiren konulardan
uzaklaşarak bireysel konulara yönelmişlerdir. Bunda devlet yönetiminin aydınlar üzerindeki yoğun baskısının etkisi olmuştur.

— Dilde sadeleşme düşüncesi terk edilmiş, bi­rinci dönem sanatçılarına göre daha ağır bir dil kullanılmıştır.

— Şiirin konusu bu dönemde daha da genişletilmiştir.

— Recaizade Mahmut Ekrem, Abdulhak Hamit Tarhan, Samipaşazade Sezai, Nabi-zade Nazım ve Muallim Naci bu döneme damgasını vuran sanatçılardır.

— Bu dönem sanatçılarında romantizm, realizm ve natüralizmin etkileri görülür.
TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

— Divan şiirinin soyut özellikleri bırakılmış; ancak biçim özelliklerine bağlı kalınmıştır. Yani Tanzimat şiirinde yeni düşünceler eski biçimlerle verilmiştir.

— Gazel, kaside, murabba, terkib-i bent, terci-i bent gibi nazım biçimlerinin yanında yeni nazım biçimleri de kullanılmıştır.

— Dil ve anlatımda genel olarak sadelik ilkesine bağlı kalınmamıştır.

— Hece ölçüsüyle yazma isteğine karşın genel­likle aruz ölçüsü kullanılmıştır.

— Nazım birimi olarak genel anlamda beyit kul­lanılmıştır.

— Divan şiirindeki parça güzelliği yerine bütün güzelliği benimsenmiş, anlam şiirin bütününe sindirilmiştir.

— Fransız İhtilali ile dünyaya yayılan kanun, adalet, vatan, millet, hak, hukuk gibi kavramlar şiire konu olmuştur.

— Divan şiirindeki göz için kafiye anlayışı yerine kulak için kafiye anlayışı benimsenmiştir.

— Birinci dönem şiiri dışa, topluma; ikinci dönem şiiri içe, bireye yöneliktir.

— Fransız edebiyatının etkisiyle yeni mecazlar kullanılmıştır.

— ikinci dönem şiirinde beyit birimi ve Divan Edebiyatı nazım biçimleri terk edilmeye baş­lanmıştır.

— Şiirin konusu genişletilerek her konuda şiirler yazılmaya başlanmıştır.


TANZİMAT DÖNEMİNDE NESİR VE ÖZELLİKLERİ

— Tanzimat nesrinde, Divan nesrinin aksine an­latım süsten ve yapmacıktan giderek uzak­laşmış yerini düşüncenin Önemine bırakmıştır.

— Konuşmaları gösteren çizgiler ve noktalama işaretleri kullanılır. Böylece Divan nesrinde sayfalarca süren cümleler kısaltılmış, sözcük­lerin cümle içindeki işlevi önemsenmiştir.

— Divan nesrindeki iç kafiye olan secilere pek yer verilmemiştir.

— Basmakalıp giriş cümleleri bırakılmış, konuya doğrudan girme ilkesi önemsenmiştir.

— Toplumu tümüyle kuşatan sosyal konular iş­lenmiş, edebiyat toplumun içine indirilmiştir.

— Gazeteciliğin etkisiyle yeni nesir türleri olan roman, makale, hikâye, fıkra, eleştiri gibi yazılar edebiyatımızda yerini almıştır.



TANZİMAT DÖNEMİNDE HİKÂYE VE ROMANIN GENEL ÖZELLİKLERİ

— Olaylar genellikle günlük yaşamdan ya da tarihten seçilmiştir. Olayların yaşanmış ya da yaşanabilir olması önemsenmiştir.

— Olayların çoğunda rastlantıların yardım ettiği aşklar yer alır.

— Kahramanlar sosyal hayatın getirdiği zorunlu­luklar yüzünden aile çevrelerinden seçilmiştir.

— Bu dönem hikâye ve romanları teknik ve kompozisyon yönünden ilk örnek olmanın eksikliklerini taşırlar.

— Yazarlar, eserlerinde kişiliklerini giziememiş hatta yer yer olayın akışını keserek okura bilgi ve öğüt vermişlerdir.

— Tasvirler, olayın akışı içinde eritilmemiş, bir süs öğesi olarak uzun uzadıya kullanılmıştır.

— Roman ve hikâyede aydınlara ve halka sesle­nen iki tutum kendini gösterir. Örneğin Namık Kemal aydınlara, Ahmet Mithat Efendi halka seslenir.

— Kişiler çoğu zaman tek yönlü olarak ele alınır. İyiler hep iyi, kötüler de hep kötüdür. Eserin sonunda iyiler mükâfatlandırırken kötüler ce­zalandırılır.

— Cariyelik kurumu ve alafrangalık özentisi sık sık işlenir.

— Birinci dönem romanlarında daha çok romantizmin etkisi görülür. Romantizmin etkisiyle Namık Kemal ve Ahmet Mithat Efendi yer yer olayın akışını keserek okura bilgi vermiş ve eserde kişiliklerini gizlememişlerdir.

— İkinci dönem sanatçıları realizmin etkisiyle "gözlem"e önem vermişler, nedenlerle sonuçlar arasında ilgi aramışlar, olağanüstü kişi ve olaylar yerine olabilir olaylara, kişilere yönelmişlerdir.

— Eserler genel olarak duygusal, acıklı konüfar üzerine temellenir.


TANZİMAT DÖNEMİNDE TİYATRO

Tanzimat Dönemi'ne gelinceye kadar Türk okuru, tiyatro türüne yabancı değildi. Halkın eğ­lence ihtiyacını karşılayan karagöz, meddah ve ortaoyunu vardı. Batılı anlamda yazılı bir metne dayanan, oyuncuların bu metindeki rollerini ezberleyip olayı sahnede seyirci önünde canlandırabilecekleri ilk yerli eser Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" adlı komedisidir.

"Tiyatro bir eğlencedir; fakat eğlencelerin en faydalısıdır." diyen Namık Kemal bu dönemin önemli tiyatro sanatçılarındandır. Tiyatrolarını halkı eğitmek için yazan Namık Kemal, romantizmin etkisinde kalmıştır. Tanzimat Dönemi tiyatro yazarlarından Abdulhak Hamit Tarhan bu dönemde en çok tiyatro eseri veren sanatçıları-mızdandır. Çok farklı bir milli tiyatro anlayışına sahip olan yazara göre "Asıl milli tiyatro seyircilere herkesten iyi bildikleri kendi hayatlarını değil, tanımadıkları toplulukların veya azınlıkla­rın hayatlarını, İslâm ve Osmanlı tarihinin muh­teşem olaylarını tanıtan eserlerdir." Ahmet Vefik Paşa, Moliere'den çeviriler yaparak Tanzimat tiyatrosuna büyük hizmetler yapmıştır.


TANZİMAT DÖNEMİ TİYATROSUNUN ÖZELLİKLERİ

— Tanzimat'a kadar geleneksel halk tiyatrosu (karagöz, meddah ve ortaoyunu) dışında ürün verilmemiştir.

— Batılı anlamda tiyatronun gelişimi Tanzimat'la başlar. Şinasi'nin 1859'da yazdığı Şair Evlenmesi Batılı tiyatronun ilk örneğini oluşturur.

— Tanzimat tiyarosunda çoğunlukla aile, gelenek, görenek, vatan sevgisi konulan işlenir.

— Tanzimat tiyatro yazarları halkı eğitme amacı gütmüşlerdir.
— Bütün Tanzimat yazarları, tiyatronun eğlence aracı olduğu kadar, eğitim aracı olduğunda da birleşmişlerdir.

— Komedilerde klasisizmin, dramlarda ise romantizmin etkileri görülür.

_Tiyatro, doğrudan halka seslenen ve konuş­maya dayanan bir tür olduğu için yapıtlar genellikle konuşma diliyle yazılmıştır. Tiyatroda dil, diğer türlere oranla daha sade ve konuşma diline yakındır.

— Tanzimat Edebiyatı'nda tiyatro eserleri oynanmaktan çok okunmak için yazılmıştır.

— Tanzimat Edebiyatı'nda şiirden sonra tiyatro önemli bir yere sahiptir.
TANZİMAT EDEBİYATINDA GAZETECİLİK


Tanzimat Edebiyatı'nın yazar ve şairlerinin pek çoğu gazete çıkarma işiyle de uğraşmıştır. Edebiyat çalışmalarıyla gazeteciliği yan yana yürütmüşlerdir. Edebiyat dergileri Türk1 basın hayatında daha sonraki dönemlerde ortaya çıktığı için edebiyat konulu yazılar, bu dönemde çıkarılan gazetelerde ya­yımlanmıştır. Bu dönemde çıkarılan başlıca gazeteler şunlardır:

Takvim-i Vakâyi: 1831 yılında Saray'ın çıkar­dığı ilk resmi Türkçe gazetedir.

Ceride-i Havadis: 1840'ta İngilizlerle ortak çıkarılan yarı resmi gazetedir.

Tercüman-ı Ahval: 1860'ta Agâh Efendi ile Şinasi'nin birlikte çıkardıkları ilk özel Türkçe gazetedir. Tanzimat Edebiyatı bu gazete ile başlamıştır.

Tasvir-i Efkâr: 1862'de Şinasi'nin tek başına çıkardığı gazetedir. Aynı gazeteyi 1865'ten sonra iki yıi Namık Kemal çıkarır.

Muhbir: 1866 yılında Ali Suavi çıkarır. Avrupa'ya gittikten sonra bu gazeteyi Avrupa'da çıkarmaya devam eder.

Hürriyet: 1869'da Londra'da Ziya Paşa ve Namık Kemal birlikte çıkarmışlardır. Daha sonra Ziya Paşa Cenevre'de tek başına çıkarmaya devam eder.

İbret: Avrupa'dan dönen Namık Kemal, 1871'de çıkarır.


Devir: 1872'de Ahmet Mithat Efendi çıkarır.


Bedir: 1872'de Ahmet Mithat Efendi çıkarır.


Tercüman-ı Hakikat: 1878'de Ahmet Mithat Efendi çıkarır.



TANZİMAT EDEBİYATINDA ELEŞTİRİ

Tanzimat döneminden önceki edebiyatımızda batılı anlamda eleştiri yoktu. Bu alandaki eserler Tanzimat Edebiyatı'yla verilmeye başlanmıştır. 1860'tan sonra edebiyatımızı modernleştirmeyi amaçlayan sanatçılar, eski edebiyatı yıkmaya ve yerine yeni bir edebiyat kurmaya çalışmışlardır. Eleştiriler de bu yönde yoğunlaşır. Böylece bu türün öncülüğünü Ziya Paşa ve Namık Kemal yapar.

Ziya Paşa, Hürriyet gazetesinde çıkan "Şiir ve İnşa" (1868) makalesinde Divan şiirini eleştirir. Bu şiirin ulusallıktan uzak, yapay bir edebiyat oldu­ğunu belirtir. Ona göre gerçek edebiyat Halk Edebiyatadır. Halk Edebiyatı'na aydınlar ilgi göstermediği için bu edebiyat gelişmemiştir. Ne var ki, Ziya Paşa daha sonra bu düşüncesini değiştirir. "Harabat Mukaddimesi (1874)" nde bu görüşlerin tersini savunur. Yani Halk Edebiyatı'nı kötüler, Divan Edebiyatı'nı över.

Namık Kemal ise Divan Edebiyatı'na daha ka­rarlı ve sistemli saldırır. 1866'da Tasvir-i Efkâr'da yayımlanan "Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hak­kında Bazı Mülâhazatı Şamildir" adlı yazısında Divan Edebiyatı'nı eleştirir. Namık Kemal, Ziya Pa-şa'nın Divan Edebiyatı'yla ilgili görüşlerini "Tah-rib-i Harabat" ve "Takip" adlı eserlerinde eleştirir, Divan Edebiyatı'na karşı çıkar.

Tanzimat Dönemi'nde eleştiri yazıları Recai-zade Mahmut Ekrem'in "Talim-i Edebiyat" adlı eserinin çıkışından sonra yaygınlaşır. Recaizade Mahmut Ekrem'le Muallim Naci arasında tartışma­lar olur. Recaizade Mahmut Ekrem "Zemzeme" adlı eserinin önsözünde ve "Takdir-i Elhan" da Muallim Naci'nin düşüncelerini eleştirir, eski edebiyata karşı çıkar. Muallim Naci de bu eleştirileri karşılıksız bırakmaz. Bu tür eleştirilerini "Dem-deme" adlı bir kitabında toplar.

Tanzimat Dönemi eleştirisinin temelini "eski -yeni" mücadelesi oluşturur. Eleştiri türündeki yazılar, Servet-i Fünun Dönemi'nde daha modern bir çizgiye ulaşır.


TANZİMAT EDEBİYATINDA MİZAH VE YERGİ

Tanzimat sanatçıları gerçek anlamda mizah ve yergilerin örneklerini de verirler. Ziya Paşa'nın "Za-fernâme" adlı eseri yergi türünün başarılı bir örneğidir.

İlk Türk mizah dergisi olan "Diyojen" bu dönemde çıkarılır. Dergiyi Teodor Kasap ve arkadaşları çıkarırlar (1869).
TANZİMAT EDEBİYATINDA İLKLER


İlk yerli roman: Şemsettin Sami'nin "Taaş-şuk-ı Talat ve Fitnat" adlı eseridir.

İlk çeviri roman: Yusuf Kâmil Paşa'nın Fene-lon'dan çevirdiği "Telemak" adlı eserdir.

İlk tarihi roman: Namık Kemal'in "Cezmi" adlı eseridir.

İlk edebi roman: Namık Kemal'in "İntibah" adlı eseridir.

İlk tarihi roman denemesi: Ahmet Mithat Efendi'nin "Yeniçeriler" adlı eseridir.

İlk realist roman: Recaizade Mahmut Ek­rem'in "Araba Sevdası" adlı eseridir.

İlk köy romanı: Nabizade Nazım'ın "Karabibik" adlı eseridir.

İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf'un "Eylül" adlı eseridir.

İlk natüralist roman: Nabizade Nazım'ın "Zehra" adlı eseridir.

İlk köy şiiri: Muallim Naci'nin "Köylü Kızların Şarkısı" adlı şiiridir.

İlk pastoral şiir: Abdulhak Hamit'in "Sahra" adlı şiiridir.


Kafiyesiz şiirin ilk yazarı: Abdulhak Hamit Tarhan'dır. Şiiri ise "Validem"dir.


İlk yerli tiyatro eseri: Şinasi'nin "Şair Evlenmesi" adlı yapıtıdır.


İlk uyarlama tiyatro eserinin yazarı: Ahmet Vefik Paşa'dır.


Aruz ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdulhak Hamit Tarhan'ın "Eşber" adlı eseridir.


Hece ölçüsüyle yazılan ilk tiyatro eseri: Abdulhak Hamit Tarhan'ın "Nesteren" adlı eseridir.


Sahnelenen ilk tiyatro eseri: Namık Kemal'in "Vatan Yahut Silistre" adlı eseridir.

İlk resmi Türkçe gazete: Takvim-i Vakayi'dir.

İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis'tir.

İlk özel Türkçe gazete: Tercüman-ı Ahval'dir.

İlk şiir çevirisi yapan şair: Şinasi'dir. (Tercüme-i Manzume)

İlk Makale: Şinasi'nin "Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi'dir.


Noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar: Şinasi'dir.

İlk antoloji: Ziya Paşa'nın "Harabat" adlı eseridir.

İlk röportaj örneği: Ziya Paşa'nın "Rüya" adlı eseridir.

İlk edebi bilgiler kitabı: Recaizade Mahmut Ekrem'in "Talim-i Edebiyat" adlı eseridir.

İlk atasözleri kitabı: Şinasi'nin "Durub-i Emsal-ı Osmaniye" adlı sözlüğüdür.

İlk hikâye eseri: Ahmet Mithat Efendi'nin "Letâif-i Rivayat" adlı yapıtıdır

Batılı anlamda ilk eleştiri yazarı: Namık Kemal'dir.

İlk mizah dergisi: Teodor Kasap'ın çıkardığı Diyojen adlı dergidir.

Batılı anlamda ilk öykü örnekleri: Samipa-şazade Sezai'nin "Küçük Şeyler" adlı eseridir.

İlk dergi örneği: Münif Paşa'nın çıkardığı "Mecmua-ı Fünun"dur.

Tanzimat dönemindeki dergi,gazete,tiyatro hakkında bilgi verebilir misiniz?