Tarihte Bugün - Sayfa 34

Tarihte bugün: 12 şubat

12 Şubat, 2006 02:01:00 (TSİ)

Materyalist felsefenin kurucusu ve eleştirel felsefenin babası olarak kabul edilen düşünür Immanuel Kant 1804 yılında hayata veda etti.

22 nisan 1724'te Doğu Prusya'nın Königsberg (Kaliningrad) kentinde dünyaya gelen Alman feylesof Immanuel Kant, 12 şubat 1804'te yine aynı kentte hayatını kaybetti.

Üniversite eğitimi sırasında özel dersler verdi. Leibniz ve Woolf'dan etkilendi. 1755'te doçentlik aldıktan sonra üniversitede çeşitli sosyal bilimler alanlarında dersler vermeye başladı.

Başlangıçta fizik ve astronomi alanında yazdı. 1755'te 'Evrensel Doğal Tarih ve Cennetlerin Teorisi'ni kaleme aldı. 1770'de Königsberg'de mantık ve metafizik kürsüsüne atandıktan sonra Hume ve Rousseau etkisiyle eleştirel felsefesini geliştirdi.

Modern felsefenin gelişim seyrine uygun olarak epistemolojiyi ön plana çıkaran Kant, öncelikle Hume'dan etkilendi. Kendi deyişiyle Hume onu dogmatik uykusundan uyandıran, spekülatif felsefe alanındaki araştırmalarına yeni bir yön veren filozof oldu.

Descartes'ın akılcılığının da olumlu yönler içerdiğini saptadı ve zihnin, matematikle uğraştığında işleyiş tarzı karşısında büyülendi. Bundan başka asıl, 17 ve 18'inci yüzyıllarda göz kamaştırıcı gelişmeler kaydeden bilimden, özellikle de fizikten etkilendi.

Ona göre bilim, öncülleri kesin olan ve yöntemleri, ancak Hume'unki gibi felsefi bir kuşkuculuk benimsendiği zaman, sorgulanabilen evrensel bir disiplindir.

Kant'a göre, bir bilim adamı bir yandan kendiden önceki bilim adamlarının ulaştığı sonuçları kabul eder; yine bir bilim adamı kabul ettiği bu sonuçlara ek olarak yeni araştırmalara giriştiği zaman, deneysel yöntemler kullanır. Bilim yansız ve nesneldir.

Öte yandan bilimin, özellikle de Newton'ın geliştirdiği modern fiziğin başarılı yöntemi, Kant'a göre, rasyonalizmi de empirizmi de aşarak gelişmiştir. Başka bir deyişle fizik, rasyonalizmin ve empirizmin ulaştığı sonuçları yanlışlayarak gelişir.

Buna göre, en sağlam bilgi modeli olarak düşünülen matematiği örnek alan rasyonalizm, şeylerin kendilerine yönelmeden, kendileriyle temas kurmadan, yalnızca düşünceleri birbirlerine bağlamakla yetinip, şeylerin kendileriyle ilgili olarak deney öncesi sonuçlara ulaşır.

Oysa fizik, matematiği de kullanarak şeylerin bizzat kendilerine yönelmekte, şeylerin kendileriyle, rasyonalizm tarafından kurulamayan teması başarılı bir biçimde kurmaktadır.

Kant'a göre, Hume'un empirizmi, belirli bir nedenden daima aynı sonucun çıkacağını hiçbir zaman kesin olarak bilemeyeceğimizi savunmak suretiyle, nedensellikle ilgili olarak kuşkucu bir tavrı benimsemiştir.

Oysa, çok başarılı sonuçlar elde etmiş olan fizik, neredeyse tümüyle nedensellik ilkesine dayanmaktadır.

Kant bu bağlamda, kendine düşen işin, rasyonalizm ve empirizm tarafından açıklanıp temellendirilemeyen bilimi, özellikle de fiziği temellendirmek, bilimsel bir biçimde düşündüğü zaman insan zihninin nasıl işlediğini bulmak olduğunu düşünmüştür.

Başka bir deyişle, felsefedeki ilk ve temel misyonunun bilimi temellendirmek, daha sonra da ahlakın ve dinin rasyonelliğini savunmak olduğuna inanmıştır.

Bununla birlikte, bu hiç de kolay bir iş değildir. Çünkü bilim ve din yüzyıllardır amansız bir mücadele içinde olmuşlar ve bilim, dinin otoritesi karşısında mutlak bir zafer kazanma yoluna girmiştir.

Bu zafer, Kant'a göre, bilimin bakış açısından iyi ve olumlu olmakla birlikte, ahlak ve dinin bakış açısından tam bir felakettir.

Bilimin, dinin müdahaleleri karşısında özerkliğini kazanması hiç kuşku yokki iyi bir şeydir. Fakat bu, bilimsel olmayan tüm inançların, din ve ahlakın temelsizleşmesi ve anlamsızlaşması anlamına geliyorsa, bilimin zaferi, insanlık açısından gerçek bir felakettir.

Kant, öyleyse, yalnızca din, bilim ve ahlakı temellendirmek durumunda kalmamış, fakat rasyonel bir varlık olmanın ne anlama geldiğini gösterme durumunda kalmıştır.

Bu amacı gerçekleştirebilmek için, hem Descartes'ın rasyonalizminden ve hem de Hume'un empirizminden önemli gördüğü ögeleri alarak, transandantal epistemolojik idealizm diye bilinen kendi bilgi kuramını geliştirmiş, yükselen bilimin felsefi temellerini gösterdikten sonra, özgürlük ve ödev düşüncesine dayanarak Hıristiyan ahlakını savunma çabası vermiştir.

Başlıca Eserleri

Kritik der reinen Vernunft (Saf Aklın Eleştirisi), 1781
Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik (Prolegomena: Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe), 1783
Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi), 1785
Kritik der praktischen Vernunft (Pratik Aklın Eleştirisi), 1788
Kritik der Urteilkraft (Yargı Gücünün Eleştirisi), 1790
Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft (Salt Aklın Sınırları İçinde Din), 1793
Metaphysik der Sitten (Ahlak Metafiziği), 1797

Günün diğer önemli olayları

1920: Fransızların Maraş'ı boşalttı.
1929: Stalin tarafından sürgün edilen eski savaş komiseri Troçki, 'İlyiç' adlı bir şileple İstanbul'a geldi.
1937: Atatürk'ün Selanik'te doğduğu ev, Selanik Belediyesi'nce sahibinden satın alınarak Atatürk'ün emrine tahsis edildi.
1956: Karikatürist Turhan Selçuk, Uluslararası Bordighera Mizah Şenliği'nde Platin Palmiye Ödülü'nü aldı.
1961: Yeni Türkiye Partisi, Türkiye İşçi Partisi ve Türkiye Emekçi Partisi kuruldu.
1969: Tiyatro ve sinema sanatçısı, Türk sinemasının 'Horoz Nuri'si Vahi Öz hayatını kaybetti.
1971: TOFAŞ'ın Bursa'daki otomobil fabrikası açıldı. Fabrika, Fiat lisansıyla Murat 124 tipi otomobillerin üretimine başladı.
1976: İstanbul'da tarihi Direklerarası'nın Naşit Tiyatrosu sünger deposu oldu.
2005: Besteci Teoman Alpay, 73 yaşında vefat etti.

Tarihte bugün arşivi

Tarihte bugün: 13 şubat

13 Şubat, 2006 02:01:00 (TSİ)

Edebiyat-ı Cedide'nin en büyük şairlerinden Cenap Şahabettin, 1934 yılında 64 yaşındayken yaşama veda etti.

Edebiyat-ı Cedide'nin önde gelen temsilcilerinden Cenap Şahabettin 1870'te Manastır'da doğdu. Edebiyata yakın ilgi duyan bir aileden geliyordu. Küçük yaşta şiir yazmaya başladı. İlk şiirleri 'Saadet' gazetesinde yayımlandı.

Feyziye İdadisi'ni ve Askeri Tıbbiye'yi bitirdikten sonra ihtisas için Paris'e gönderildi. Dönüşünde Mersin ve Rodos'ta doktorluk, Hicaz'da sıhhiye müfettişliği yaptı. 1914'te emekliye ayrılarak Darülfünun'da Batı Edebiyatı ve Fransız dili öğretmenliği yaptı.

Yenilikçi bir şair olarak Fransız şiirini kaynağında soludu ve Verlaine'e yakınlık duydu. Süslü ve ağdalı bir dille, sone biçiminde yazdığı aşk ve doğa şiirleriyle sembolizmin öncüsü sayıldı. Servet-i Fünun'un Tevfik Fikret'ten sonra en etkili şairiydi.

1908'den sonra düzyazıya ağırlık verdi. 'Tanin', 'Hürriyet', 'Kalem' ve 'Hak' gazetelerinde çıkan makalelerinde Genç Kalemler'in sade dil anlayışına karşı Osmanlıcayı savundu. Karşıtlarını eleştirirken alaycı bir üslup kullandı.

Ona göre, alay zekanın en tabii hakkıydı. Kurtuluş Savaşı yıllarında Anadolu hareketine karşı yazılar yazdı. Ancak hareketin hız kazanması ve Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte görüşlerini değiştirdi.

Şiiri 'nesir müziği' diye nitelendiren Cenap Şahabettin, 13 şubat 1934'te beyin kanaması nedeniyle hayata veda etti. Şiirleri ölümünden sonra kitaplaştırılan Cenap Şahabettin'in gezi, makale, tiyatro, kitapları sağlığında basılmıştı.

14 şubatta ünlü şiiri 'Elhan-ı Şita'yı anımsatan yoğun bir kar yağışı altında Bakırköy Mezarlığı'nda, kızı Destine Hanım'ın yanına gömüldü. Meslektaşı ve dostu Mazhar Osman, kara ve fırtınaya karşın bir konuşma yaparak onu 'dahi şair' olarak selamladı.

Ertesi günkü Cumhuriyet'te de Abdülhak Hamit’in Yunus Nadi'ye yolladığı başsağlığı mektubu yayımlandı: "Yazıklar olsun! Yalnız ona değil, onu bilenlere ve sevenlere yazık, en büyük üstatlarından bulunduğu edebiyatımıza yazık, hatta Cenab'ın öldüğünü duyduğum için bana da yazık!"

Eserleri

Şiir: 'Tamat' (1887), 'Seçme Şiirleri' (1934), 'Bütün Şiirleri' (1984)
Tiyatro: 'Körebe' (1917)
Nesir: 'Hac Yolunda' (1909), 'Evrak-ı Eyyam' (1915), 'Afak-ı Irak' (1917), 'Avrupa Mektupları' (1919), 'Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh ve Tiryaki Sözleri' (1918), 'Vilyam Şekispiyer' (1932)

Elhan-ı Şita

Bir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş,
Eşini gaib eyleyen bir kuş gibi kar
Gibi kar
Geçen eyyâm-ı nevbaharı arar...
Ey kulûbün sürûd-i şeydâsu,
Ey kebûterlerin neşideleri,
O baharın bu işte ferdâsı
Kapladı bir derin sükûta yeri
Karlar
Ki hamûşâne dem-be-dem ağlar.
Ey uçarken düşüp ölen kelebek
Bir beyaz rîşe-i cenâh-ı melek
Gibi kar
Seni solgun hadîkalarda arar.
Sen açarken çiçekler üstünde
Ufacık bir çiçekli yelpâze,
Nâ'şun üstünde şimdi ey mürde
Başladı parça parça pervâze
Karlar
Ki semâdan düşer düşer ağlar!
Uçtunuz gittiniz siz ey kuşlar;
Küçücük, ser-sefîd baykuşlar
Gibi kar
Sizi dallarda, lânelerde arar.
Gittiniz, gittiniz siz ey mürgân,
Şimdi boş kaldı serteser yuvalar;
Yuvalarda -yetîm-i bî-efgân!-
Son kalan mâi tüyleri kovalar
Karlar
Ki havada uçar uçar ağlar.
Destinde ey semâ-yı şitâ tûde tûdedir
Berk-i semen, cenâh-ı kebûter, sehâb-ı ter...
Dök ey semâ -revân-ı tabiat gunûdedir-
Hâk-i siyâhın üstüne sâfî şükûfeler!
Her şahsâr şimdi -ne yaprak, ne bir çiçek!-
Bir tûde-i zılâl ü siyeh-reng ü nâ-ümid...
Ey dest-i âsmân-ı şitâ, durma, durma, çek.
Her şâhsârın üstüne bir sütre-i sefîd!
Göklerden emeller gibi rizan oluyor kar
Her sûda hayâlim gibi pûyân oluyor kar
Bir bâd-ı hamûşun Per-i sâfında uyuklar
Tarzında durur bir aralık sonra uçarlar,

Soldan sağa, sağdan sola lerzân ü girîzân,
Gâh uçmada tüyler gibi, gâh olmada rîzân
Karlar, bütün elhânı mezâmîr-i sükûtun,
Karlar, bütün ezhârı riyâz-ı melekûtun.
Dök kâk-i siyâh üstüne, ey dest-i semâ dök.
Ey dest-i semâ, dest-i kerem, dest-i şitâ dök:
Ezhâr-ı bahârın yerine berf-i sefîdi;
Elhân-ı tuyûrun yerine samt-ı ümîdi.

Günün diğer önemli olayları

1883: Alman besteci Richard Wagner, Venedik'te hayatını kaybetti.
1903: 'Komiser Maigret' tipini yaratan Belçikalı polisiye yazarı George Simenon doğdu.
1920: Erzincan düşman işgalinden kurtuldu.
1925: Şeyh Sait Ayaklanması başladı.
1943: İlk kadın tiyatrocularımızdan Neyyire Neyir, İstanbul'da hayata veda etti.
1960: Fransa, BM ile ABD'nin itirazlarına rağmen, Büyük Sahra'da atom bombası patlattı.
1966: Cemal Gürsel'in komaya girdiğinin altıncı günü, partiler Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay'ın Cumhurbaşkanı adaylığı üzerinde anlaştı.
1967: Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) kuruldu.
1975: Kıbrıs Türk Federe Devleti ilan edildi.
1995: İlk Türk Füzesi, Konya-Karapınar Füze Fırlatma Üssü'nden başarıyla fırlatıldı.

Tarihte bugün arşivi

Tarihte bugün: 14 şubat

14 Şubat, 2006 02:01:00 (TSİ)

ABD'li bilim adamı Alexander Graham Bell, 1876 yılında telefonu icat etti.

İskoçya asıllı ABD'li bilim adamı Alexander Graham Bell, 3 mart 1847'de doğdu. 7 mart 1876'da telefonun patentini aldı. İlk telefon şirketi olan Bell telefon şirketini 1877'de kurdu.

Bell telefon şirketi bugün ABD'nin en büyük şirketlerinden biridir. Ayrıca kendi geliştirdiği fonograf için bir, hava araçları için beş, hidrouçaklar için dört ve selenyum piller için de iki patenti vardır.

Babası kendini sağır ve dilsiz insanların sorunlarıyla uğraşmaya kendini adamıştı. Bu nedenle Alexander Graham Bell, küçük yaştan itibaren, daha sonradan çok işine yarayacak olan ses bilgisi konusunda bilgiye sahip oldu.

Bell de kendini, sağır öğrencilerin, dolaylı olarak da olsa, seslerin dünyasını kavramaları ve yaşamalarına adadı ve ilk olarak Boston'daki Sağır ve Dilsizler Okulunda çalışmaya başladı.

Telgraf şirketlerinin çıkmazı olan, bir hat üzerinde aynı anda yalnızca tek bir mesajın iletilmesi sorununa çözüm arayacak çalışmaya başlamıştı. Başlangıçta çoklu bir telgraf geliştirmeyi istiyordu.

Bell, ses tellerinin ve kulak zarının titreşimlerinden yola çıkarak, insan sesindeki frekansı elde ederek, bunları elektrik sinyali biçiminde bir telden iletmenin olanaklı olup olmadığını araştırıyordu.

Bunun için de diyaframla, yapay bir kulak zarı yaratmanın gerekli olduğu sonucuna vardı. Diyafram, hem konuşma sesiyle titreşim oluşturabilecek hem de elektrik akımı yaratan küçük değişikliklere tepki verebilecek kadar ince bir tabakaydı.

Tam ortasına da diyafram hareket ettikçe hareket eden bir manyetik zar yerleştirdi. Ses titreşimleriyle oluşan değişiklikler, alıcı merkeze ulaştığında, alıcının diyaframında titreşime neden olarak, sinyalleri yeniden sese çeviriyordu.

En değerli patentlerden biri olan telefonun patentini Bell, 7 mart 1876'da, 29'uncu yaş gününden dört gün sonra aldı. İlk telefon şirketi olan Bell telefon şirketi de 1877'de kuruldu.

Bell aynı zamanda çok yönlü bir araştırmacı ve mucitti. Aşırı büyük üç boyutlu kutu uçurtmaları kullanarak insan taşımayı başarmış ve bu çalışmaları sadece denemelerini yaptığı istasyonunda bulunan nehri kıyıdan kıyıya geçmek amaçlı kullanmıştır.

Günün diğer önemli olayları

270: Aziz Valentinus adlı rahip, Roma İmparatoru II. Cladius tarafından idam edildi. 226 yıl sonra 496'da Papa Gelasius, 14 şubatı 'Aziz Valentin Günü' ilan etti. 'Aziz Valentinus Yortusu', 19'uncu yüzyıla gelindiğinde ABD'li Esther Howland'ın ilk 'Sevgililer Günü' kartını göndermesinden bu yana farklı biçimde kutlanmaya başlandı.
1909: Türkiye'de ilk güven oylaması yapıldı ve Kamil Paşa kabinesi düşürüldü.
1931: Türkiye Güzeli Naşide Saffet Hanım, Avrupa'da Güzel Göz Kraliçesi seçildi.
1951: İdil Biret, 10 yaşında Paris'teki ilk piyano resitalini verdi.
1953: Yeni Balkan Paktı, Ankara'da imzalandı.
1963: İngiltere'de Leeds General Infirmary Hastanesi'nde, dünyada ilk kez insandan insana başarılı böbrek nakli yapıldı.
1979: Türkiye, İran'daki Humeyni rejimini resmen tanıdı.
1989: Hint asıllı İngiliz yazar Salman Rüşdi'nin 'Şeytan Ayetleri' adlı kitabı, İslami liderlerin tepkisine yol açtı.
2003: Şartla salıverilme yasasından toplam 43 bin 500 tutuklu ve hükümlünün yararlandığı açıklandı.
2004: Hamburg doğumlu Türk yönetmen Fatih Akın'ın son filmi 'Duvara Karşı' (Gegen die Wand), Berlin Film Festivali'nde Altın Ayı ödülü aldı.

Tarihte bugün arşivi

Tarihte bugün: 15 şubat

15 Şubat, 2006 02:01:00 (TSİ)

Astronomi bilgini Galileo Galilei, 1564 yılında İtalya'nın Pisa kentinde doğdu.

Modern fiziğin ve teleskopik astronominin kurucularından olan İtalyan bilim adamı Galileo Galilei, 1564'te İtalya'nın Pisa şehrinde, döneminin tanınmış müzisyenlerinden Vincenzo Galilei'nin oğlu olarak dünyaya geldi.

1581'de Pisa Üniversitesi'nde tıp eğitimine başladı, ancak parasızlıktan okulu terk etti. Arşimed’in yapıtlarını inceledi ve hidrostatik teraziyi yaptı. 1589'da Pisa Üniversitesi'ne matematik profesörü olarak geri döndü.

Yüzyıllardır kanbule dilen Aristo kanunlarını yaptığı deneylerle geçersiz kıldı. Serbest düşme ve eğik düzlem üzerinde bugünün fizik kurallarını deneylerle ortaya serdi. Deneylerinin sonuçlarını matematiksel formüllerle gösterdi.

Bulduğu Atalet Yasası'na göre, cisimleri hareket ettiren bir kuvvet olmadığında, eğer sürtünme gibi zıt bir kuvvet de yoksa cisimlerin düurmayıp hareketlerine devam edeceklerini söyledi.

En önemli çalışma alanlarından biri astronomiydi. 40 yaşında, Kopernik'in ifade ettiği, kilisenin ve o döneme dek olan bilim dünyasının kabul ettiği dünyamerkezli sistem yerine yeni güneşmerkezli sistem kuramına destek verdi.

48 yaşında bağnaz kilise yetkilileri Galileo'ya karşı savaş başlattı. Bu kuramı desteklememesi çağrısı yapıldı. Teleskobun icat edilmesi sonrasında, kısa bir kuramsal açıklamasına sahip olduğu aleti kendi de yapıp geliştirerek çalışmalarına devam etti.

Bu dönem sonrası yaptığı gözlemlerle güneşmerkezli dünya modelini bilimsel olarak kanıtladı. Kilisenin bilimi yanlış yönlendirmesine karşı gözlediklerini (Jüpiter'in uyduları, Satürn'ün halkaları, Venüs'ün evreleri, Ay'daki kraterler, Güneş lekeleri) teker teker açıkladı.

Toscana Dükası'nın başmatematikçisi ve felsefesecisi oldu. 68 yaşında yazdığı kitabı Kopernik Kuramı'nı destekliyordu. Kitabı yasaklandı ve engizisyon mahkemesine yollandı. Cezası, göz hapsinde tutulmak ve güneşmerkezli kuramı inkar etmekti.

Bu düşüncesinden döndüğünü açıklayan bir yazıyı okuduktan sonra kısık bir sesle, "siz ne derseniz deyin, size ve her şeye rağmen dünya dönüyor" dediği kulaktan kulağa söylenegeldi.

1640'da gözleri kör olana dek hareket fiziği üzerinde çalışıp bilimsel eser yazmaya devam etti. Torricelli gibi büyük bilim adamlarını geleceğe hazırladı. 1642'de hapisteyken hayatını kaybetti.

Galileo, gözlem ve deney yaparak gerçeklere tarafsız bir şekilde yaklaşmak, baskılardan etkilenmemek, söyleneni olduğu gibi kabul etmeyerek kişinin de bunu test etmesi şeklindeki bilimsel düşünceye temel oluşturmuştur.

Yaşadıklarına karşı yine de bilim anlayışını ve dini yaklaşımını birbirinden ayırmış, bunların birbirinden etkilenmemesini sağlamış, her ikisinden birinin diğerine küsmesine engel olmuştur.

Günün diğer önemli olayları

1927: İzmir Eski Eserler müzesi açıldı.
1949: Bin 200 Musevi Türkiye'den Filistin'e göç etmek için başvurdu, göç edenlerin sayısı 10 bin geçti.
1958: Eski dışişleri bakanlarından Numan Menemencioğlu 65 yaşında Ankara'da hayatını kaybetti.
1977: Ankara-İstanbul arasını yedi saat 13 dakikada alacak olan Mavi Tren deneme seferine başladı.
1979: Türkiye Hür İşçi Sendikaları Konfederasyonu kuruldu.
1983: Renkli televizyon yayını haftada dört saate çıkarıldı.
1987: Ressam Malik Aksel 84 yaşında yaşamını yitirdi.
1989: Sovyetler'in Afganistan'da dokuz yıl süren askeri varlığı, son Sovyet birliklerinin çekilmesiyle sona erdi.
2001: Ünlü oyun yazarı Orhan Asena Ankara'da hayata veda etti.
2002: Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'nde (ISAF) yer alacak Türk kuvvetinin ilk bölümü Kabil'de göreve başladı.
2002: Şair ve yazar Sabih Şendil İstanbul'da yaşama veda etti.