Padişah Hanımları; Sultanlar

Hayme Hatun veya Hayme Ana Osmanlı İmparatorluğu'nun kurucusu olan Osman Gazi'nin annesi ve Ertuğrul Gazi'nin eşidir.Hayme Hatun'un eşi Ertuğrul Gazi'yle birlikte 1230 yılı civarında Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı I. Alaeddin Keykubad tarafında bugünkü Kütahya ilinin Domaniç ilçesine yerleşmesine izin verildiği sanılmaktadır. Hayme Hatun'un eşi Ertuğrul Gazi'yle birlikte 1230 yılı civarında Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı I. Alaeddin Keykubad tarafında bugünkü Kütahya ilinin DomaniçOsmanlı padişahlarının Müslüman olmayan cariyelerle evlenmeleri geleneği henüz başlamadığı için Hayme Hatun'un Türk asıllı ve hür bir kadın olduğuna kesin gözüyle bakılmaktadır.
Günümüzde Hayme Hatun'un türbesi ve Hayme Ana heykeli Kütahya'nın Domaniç ilçesinde görülecek en önemli yerlerden biridir.

Gülbahar Hatun Osmanlı padişahı II. Bayezid'ın annesi ve Fatih Sultan Mehmet'in eşlerinden biridir. O dönemde henüz Valide Sultan ünvanı kullanılmaya başlamamıştı. Ancak Gülbahar Hatun'ın saraydaki rolü sonraki Valide Sultan'lardan hiç farklı değildi.
Gülbahar Hatun'un Arnavut, Sırp veya Fransız asıllı olduğu sanılmaktadır [1]. O zaman Edirne'de bulunan Osmanlı sarayına 1446 yılında girdiği sanılmaktadır. Sonradan Fatih Sultan Mehmet olarak anılacak olan Şehzade Mehmet'le olan evliliği büyük ihtimalle Fatih'in ilk tahta çıkışının ardından tahtı tekrar babasına (II. Murat) geri bırakması sonrasında gerçekleştiği tahmin edilmektedir. Bu tarihten yaklaşık 1 sene sonra 3 Aralık 1447 tarihinde Edirne yakınlarındaki Dimetoka Sarayı'nda Şehzade Bayezid 'i dünyaya getirdi. Gülbahar Hatun’un II. Bayezid’den başka, Akkoyunlulara gelin giden Gevherhan Sultan’ın da annesi olduğu bilinmektedir.
Şehzade Mehmet 1450 yılında Edirne'de Dulkadiroğlu Süleyman Bey’in kızı Sitti Mükrime Hatun'la bir evlilik daha yaptı ve yeni eşiyle birlikte gelenek üzere padişah II. Murat tarafından Manisa'ya sancak beyliği yapmak üzere gönderildi. Gülbahar Hatun'un Şehzade Mehmet'le birlikte Manisa'ya gidip gitmediği bilinmemektedir. Fatih Sultan Mehmet padişah olup 1453'de İstanbul'un aldıktan sonra Osmanlı Devleti'nin başkentini İstanbul'a nakletti. Ancak Gülbahar Hatun'un bir süre küçük yaştaki oğlu Bayezid'le birlikte Edirne'de kalmış olduğu sanılmaktadır. Bayezid 9 yaşına geldiğinde gene yukarıda söz edilen gelenek üzere 1456 yılında babası tarafından Amasya'ya sancak beyliğine atandı. Gülbahar Hatun oğluyla birlikte Amasya'ya taşındı ve 1481 yılında oğlu tahta çıkana kadar orada yaşadı[2]. Yaşamının geri kalan kısmını ise İstanbul'da geçirdi.
Gülbahar Hatun'un oğlunun padişahlığı sırasında etki sahibi olduğu bilinmektedir. Oğluna yazdığı elimizde mevcut olan iki mektuptan birinde Hersekzade Ahmet Paşa aleyhinde, bir diğer mektupta da oğlunun lalası Ayas Paşa ve Hızırbeyoğlu Mehmet Paşa lehinde oğluna tavsiyelerde bulunduğu açıkça görülür.
Gülbahar Hatun yaklaşık 1492 yılında vefat etti ve İstanbul'da Fatih Camii avlusunda Fatih Türbesi karşısında kendi adı ile anılan türbesine gömüldü. Ölümünden sonra II. Bayezid Tokat'ta annesinin hatırasına Hatuniye Camii'ni ve bir de okul yaptırdı.






Gülbahar Hatun (ölümü yaklaşık 1510) Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim'ın annesi ve II. Bayezid'in eşidir.
Gülbahar Hatun 1510 yılı civarında oğlu tahta çıkmadan önce öldü. O sırada Trabzon valisi olan Yavuz Sultan Selim, Trabzon'da annesinin anısına 1514 yılında Gülbahar Hatun Camii ve Külliyesi'ni yaptırdı. Bu camiinin Trabzon'daki ilk İslami eser olduğu düşünülmektedir.






Hürrem Sultan, (1506 - 1558) Kanuni Sultan Süleyman'ın eşi ve Osmanlı tarihinde önemli roller oynamış bir sultandır. Bir Osmanlı padişahıyla nikahla evlenmiş tek kadın olarak bilinir. Leh asıllı Yahudi bir ailede doğan Hürrem Sultan'ın asıl adı Roxelanne'dı (Alexandra Lisowska). Güzelliği nedeniyle küçük yaşta 1520 tarihinde bugünkü Ukrayna sınırları içinde bulunan Rohatyn şehrinden kaçırılmıştır. (Bölge 1184-1939 yılları arasında Polonya Kırallığı sınırları içersinde bulunuyordu.) Daha sonra Kırım Hanı tarafından Osmanlı sarayına sunulan Hürrem Sultan, sarayda özel bir eğitim gördü. Dişiliği, zekası ve becerisi ile padişahın dikkatini çekmeyi bildi. Harem kadınları ve saray ileri gelenleri arasında da kendine yer edindi.
Hürrem Sultan saraya geldiğinde Kanuni'nin cariyelerinden biri olan Mahidevran Sultan'dan Mustafa isimli bir oğlu vardı. Mustafa zamanla çok sevilen bir şehzade haline geldi. Mustafa'nın Kanuni'den sonra padişah olmasına kesin gözüyle bakılıyordu. Bu da Mahidevran Sultan'ın Valide Sultan olacağı anlamına geliyordu. Oysa Hürrem Sultan her bakımdan Mahidevran Sultan'ın önüne geçti ve Kanuni'nin güven ve sevgisini kazanarak onun nikahlı eşi oldu. Bazı kaynaklar çeşitli entrikalar uygulayarak 16. yüzyıl Osmanlı tarihini olumsuz yönde etkilediği iddia ederler. Kızı Mihrimah Sultan'ı Vezir-i Azam Rüstem Paşa ile evlendirerek Vezir-i Azam'la bir ittifak oluşturdu. Kanuni, yeniçeriler tarafından çok sevilen oğlu Mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi planladığı inancıyla öldürttü. Hürrem Sultan'ın Kanuni'yi bu kararda etkilediği inancı yaygındır. Şehzade Mustafa'nın öldürülmesinden sonra Mahidevran Sultan iyice gözden düştü. Yaşamının büyük bir bölümünü fakir olarak oğlunun mezarının bulunduğu Bursa'da geçirdi. Ancak Hürrem Sultan'ın ölmesinden sonra Hürrem Sultan'ın oğlu padişah II. Selim Mahidevran Sultan'a maaş bağlattı ve oğlu Mustafa'nın türbesini yaptırttı.
Devlet yönetiminde etkili olan Hürrem Sultan, İran savaşını destekledi. Ruslar ve Lehlerle barış içinde yaşanılmasını sağladı. Bu dönemde Ruslar Kazan ve Astrahan Hanlıklarına hakim olup doğuya doğru yayılmaya başladılar. Tüm bunlara rağmen, eşi Kanuni Sultan Süleyman'dan önce 52 yaşındayken öldü ve oğlu II. Selim'in tahta çıkışını göremedi.Cenazesi İstanbul'da Süleymaniye Camii haziresindeki Hürrem Sultan Türbesi'ne gömüldü.

Handan Sultan (1576-1605) Osmanlı padişahı I. Ahmet'in annesi, Valide Sultan ve III. Mehmet'in eşidir.
Handan Sultan 1576 yılında doğdu. Rum asıllıdır ve doğduğu zamanki ismi Helen'dir. 1603 yılında oğlu I. Ahmet 13 yaşında tahta çıkarılınca Valide Sultan oldu. 2 yıl boyunca oğlu adına bizzat Osmanlı Devletini yönetti. Kendisine Devletlu İsmetlu Handan Valide Sultan Aliyyetü'ş-şân Hazretleri olarak hitap edilirdi. Handan Sultan oğlunun çocuk yaşta tahta çıkmış olması bakımından çok güçlü bir konuma sahip olmasına rağmen hiçbir zaman kayınvalidesi Safiye Sultan veya gelini Kösem Sultan kadar güçlü olmadı. Handan Sultan'ın oğlu tahta geçtiğinde Safiye Sultan hala hayattaydı. Leslie Pierce'e göre Handan Sultan oğlu adına bizzat devleti yönetmesine rağmen ancak 1000 akçe maaş almaktayken, aynı dönemde babaanne Safiye Sultan 3000 akçe maaş alıyordu. Bu güçsüzlüğün birkaç nedeni vardı: Handan Sultan'ın eşi olan III. Mehmet hiçbir cariyesini haseki (padişahın gözdesi) düzeyine yükseltmemişti. III. Mehmet'in padişahlığı döneminde hep Safiye Sultan'ın sözü geçmişti. Ayrıca I. Ahmet çocuk yaşta tahta geçmesine rağmen babası gibi annesinin etkisi altında kalmadığını kanıtlamak konusunda çok titizdi. Kuvvetli bir kişiliği vardı. Annesinin sözünü her zaman dinlemezdi.
Handan Sultan oğlunun saltanatı sırasında fazla yaşamadı. İki yıl sonra 1605 yılında genç yaşta öldü. O yüzden de gücünü arttıracak fazla zamanı da olmadı. Aynı yıl Kösem Sultan saraya girdi ve kısa zamanda eşi I. Ahmet'in gönlünde taht kurdu. Yarım yüzyıla yakın bir süre boyunca (1605-1651) kocası, oğulları ve torununun saltanatı döneminde Osmanlı Devletine damgasını vurdu.





I. Mustafa'nın annesi (1576-1623) Osmanlı padişahı I. Mustafa'nın annesi, Valide Sultan ve III. Mehmet'in cariyelerinden biridir. Oğlunun akli dengesi bozuk olduğu için sarayda önemli bir rol oynamıştır. Ancak ismi bilinmeyen nedenlerle tarihe geçmemiştir. Bazı güvenilmeyen kaynaklarda isminin Fuldane Sultan olduğu belirtilmiştir. Abaza asıllı olduğu bilinmektedir.
I. Mustafa tahta geçtiğinde babaannesi Safiye Sultan hala hayattaydı. Safiye Sultan hem eşi III. Murat hem de oğlu III. Mehmet zamanında saray politikasında çok etkili olmuş bir Valide Sultan'dı. İki torununun da padişahlığını gördü. Osmanlı geleneğine göre padişahın babaannesi değil, annesi Valide Sultan olarak devletin en güçlü kadını oluyordu. Ancak Safiye Sultan'ın eşi ve oğlu zamanına dayanan etkinliği ve karizması iki torununun da annelerinin güçlerine gölge düşürdü. İki gelininin de eşi olan III. Mehmet tarafından haseki (padişahın eşi veya gözdesi) düzeyine yükseltilmemiş olmalarının da bunda etkisi vardı. O yüzden Safiye Sultan'ın iki gelini de (I. Ahmet'in annesi Handan Sultan ve I. Mustafa'nın annesi) oldukça güçsüz Valide Sultanlık dönemleri geçirdiler. Leslie Peirce'ye göre I. Mustafa'nın annesinin maaşı oğlu tahttan indirilir indirilmez 3000 akçeden 2000 akçeye indirmişti. Oysa Safiye Sultan oğlunun ölümünden sonra kendi ölümüne kadar düzenli olarak 3000 akçe maaş almağa devam etmişti.
I. Mustafa'nın annesi oğlunun ikinci padişahlık döneminde vefat etti.




Mahfiruz Hadice Sultan (1590-1620) Osmanlı padişahı II. Osman'ın annesi, Valide Sultan ve Sultan I. Ahmet'in eşidir.
1590 yılında doğdu. Sırp asıllıdır ve doğduğu zamanki ismi Mari'dir. Oğlu Genç Osman'ın 1618 yılında 14 yaşındayken tahta geçmesi üzerine Valide Sultan oldu. Kendisine Devletlu İsmetlu Mahfiruz Valide Sultan Ahiyat üs-şan Hazretleri unvanıyla hitap edilirdi. 1620 yılında oğlunun saltanatı sırasında öldü. 2 yıl sonra da oğlu tahttan indirilerek öldürüldü.

Kösem Sultan (Mahpeyker) (1590-1651) Sultan I. Ahmet'in eşi ve Sultan IV. Murat ve I. İbrahim 'in annesidir.
Osmanlı tarihinin ünlü ve etkili kadınlarından olan Kösem Sultan, 1590 yılında Bosna'da Anastasya adıyla doğdu. Bosna beylerbeyi tarafından İstanbul'a kızlarağası olarak gönderildi. 15 yaşındayken Sultan I. Ahmet'e haseki oldu. Keskin zekasıyla padişahı etkisi altına aldı ve bütün saraya nüfuzunu kabul ettirdi.
Kocası ölünce önce tahta geçen kocasının kardeşi Sultan I. Mustafa ve daha sonra da kocasının başka bir kadından olma oğlu Sultan II. Osman zamanında devlet işlerinde etkinliği arttı. Fakat II. Osman yaşı çok genç olmakla birlikte Kösem Sultan'ın devlet işlerine çok karışmasından rahatsız oldu ve muhtemelen annesi Valide Sultan Mahfiruz Hadice Sultan'ın da etkisiyle onu eski saraya gönderdi. Genç Osman'ın tahtan indirilmesi ve tekrar yerine geçen I. Mustafa'nın da tekrar tahttan indirilmesi üzerine tahta nihayet Kösem Sultan'ın kendi oğlu IV. Murat çıktı. IV. Murat tahta çıktığında sadece 11 yaşındaydı ve Kösem Sultan artık oğlu adına devleti büyük ölçüde yönetmeğe başlamıştı.
Zamanla Sultan IV. Murat olgunlaşarak annesinin faaliyetlerini bir ölçüde engellemeye başlamışsa da genç yaşta ölümü üzerine tahta Kösem Sultan'ın diğer oğlu I. İbrahim çıktı ve Kösem Sultan'ın nüfuzu tekrar arttı. I. İbrahim tahta çıktığında Osmanlı Hanedanı büyük bir krizle karşılaştı. I. İbrahim hanedanın tek erkek varisi durumundaydı ve acil bir şekilde hanedanın devamını sağlama zorunluğu vardı. Oysa I. İbrahim bir ölçüde dengesiz görünüyor ve kadınlarla olan ilişkilere ilgi duymuyordu. Osmanlı hanedanının devamını sağlama görevi büyük ölçüde Kösem Sultan'a düştü. Oğlunu tedavi amacıyla ülkenin her yanından üfürükçüler getirtti. Bu üfürükçülerin en ünlüsü Cinci Hoca lakabıyla tanınan Karabaşzade Hüseyin Efendi'ydi. Nihayet I. İbrahim'in tahta çıkmasından 2 yıl sonra şehzade Mehmet doğdu ve hanedanın devamı sağlama bağlanmış oldu.
I. İbrahim öldükten sonra yerine Kösem Sultan'ın torunu 6 yaşındaki Sultan IV. Mehmet geçti. Önceleri Kösem Sultan'ın nüfuzu devam etti ama bir süre sonra Kösem Sultan'a rakip olan bir başka kadın ortaya çıktı. IV. Mehmet'in annesi Turhan Sultan'la Kösem Sultan arasında kıyasıya bir rekabet başladı. Bu rekabet 3 yıl sürdü ve Kösem Sultan'ın bir gece dairesinin basılarak boğdurulmasıyla noktalandı. Bu olaydan sonra Köprülü ailesinden sadrazamlar iş başına geldi ve Valide Sultanların (padişahların anneleri) devlet siyasetindeki etkileri sona erdi. Kösem Sultan'ın cenazesi Sultan Ahmet Camii 'ndeki I. Ahmet türbesine gömüldü.

Turhan Hatice Sultan (1627 - 1682) Valide Sultan, Sultan I. İbrahim'in eşi Sultan IV. Mehmet'in annesidir.
Rus asıllıydı ve doğduğu zamanki ismi Nadya idi. 12 yaşlarında iken Kırım Tatarları'nın eline esir düştü ve İstanbul'a getirilerek saraya verildi. Oğlu IV. Mehmet 1648 yılında 6 yaşındayken tahta geçince Valide Sultan oldu. Ancak kayınvalidesi eski Valide Sultan Kösem Sultan halen hayattaydı ve devlet işlerinde etkili olmaya devam ediyordu. Turhan Sultan'la Kösem Sultan arasında kıyasıya bir rekabet başladı. Bu rekabet 3 yıl sürdü ve Kösem Sultan'ın bir gece dairesinin basılarak boğdurulmasıyla noktalandı. Turhan Sultan toplam 34 yıl Valide Sultanlık yaparak Osmanlı tarihinin en uzun süreli Valide Sultan'ı oldu. Bu dönemde Köprülü ailesinden sadrazamlar iş başına geldi ve Valide Sultanların devlet siyasetindeki etkileri azaldı.
Turhan Sultan 1597'de Sultan III. Mehmet'in annesi Valide Safiye Sultan'ın emriyle yapımına başlanan fakat yarım kalan İstanbul Yeni Camiini kendi parasıyla tamamlattı. 1682 yılında öldü ve cenazesi kendi tamamlattığı Yeni Camii'nin avlusundaki Turhan Sultan Türbesine gömüldü.



***



Saliha Dilaşub Sultan (1627-1689) Osmanlı İmparatorluğunun Valide Sultan'ı, padişah II. Süleyman'in annesi ve Sultan I. İbrahim'ın eşiydi.
Saliha Dilaşub Sultan 1627 yılında dünyaya geldi. Sırp asıllıydı ve doğduğu zamanki ismi Katrin idi. 1687 yılında oğlu II. Süleyman'ın tahta çıkması üzerine Valide Sultan oldu. Oğlunun 4 yıllık saltanatının ilk 2 yılı boyunca Valide Sultan kaldı. Devletlu İsmetlu Mahfiruz Valide Sultan Ahiyat-üs-şan Hazretleri olarak hitap edilirdi. 1689 yılında oğlundan 2 yıl önce öldü. Cenazesi İstanbul Süleymaniye Camii'ndeki Kanuni Süleyman Türbesine gömüldü.



***




Hatice Muazzez Sultan (ölümü 1687) Osmanlı padişahı II. Ahmet'in annesi ve ve Sultan I. İbrahim'ın eşiydi. Yahudi Leh asıllıydı ve doğduğu zamanki ismi Eva idi. Oğlu III. Ahmet tahta geçmeden öldüğü için Valide Sultan olamadı. Cenazesi İstanbul Süleymaniye Camii'deki Kanunî Süleyman Türbesine gömüldü.






***


Emetullah Rabia Gülnuş Sultan (1647-1715) Osmanlı İmparatorluğunun Valide Sultan'ı, 2 ayrı padişahın annesi (II. Mustafa ve III. Ahmet) ve Sultan IV. Mehmet'ın eşiydi.
Emetullah Rabia Gülnuş Sultan 1647 yılında Girit adasında Venedikli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babasının adı Retimo Verzizzi'ydi ve doğduğu zamanki ismi Evemia idi. 1695 yılında oğlu II. Mustafa'nın tahta çıkması üzerine Valide Sultan oldu. Devlet işlerine karışmadı ama II. Mustafa'nın tahtan indirilip yerine diğer oğlu III. Ahmet'in geçirilmesinde onayı alındı. Toplam 20 yıl Valide Sultan kaldıktan sonra 1715 yılında oğlu III. Ahmet'in saltanatı sırasında (Lale Devri'nin başlamasından hemen önce) Edirne'de öldü. Vefatından önce, 1708'de yaptırdığı Üsküdar Yeni Camii'nin yanındaki üstü açık türbesine gömüldü.



***





Saliha 'Sebkati ' Valide Sultan (1680-1739) Osmanlı padişahı I. Mahmut'nın annesi, Valide Sultan ve Sultan II. Mustafa'in eşiydi.
Rum asıllıydı ve doğduğu zamanki ismi Aleksandra idi. Oğlu I. Mahmut'ın 1730 yılında tahta çıkmasıyla Valide Sultan oldu. Oğlunun 24 yıllık saltanatının ilk 9 yılı boyunca Valide Sultan kaldı. 1739 yılında oğlunun saltanatı sırasında öldü. Cenazesi İstanbul Yeni Camii Turhan Sultan Türbesine gömüldü.



***




Şehsuvar Valide Sultan (1682-1756) Osmanlı padişahı III. Osman'nın annesi, Valide Sultan ve Sultan II. Mustafa'in eşiydi.
Sırp asıllıydı ve doğduğu zamanki ismi Mari idi. Oğlu III. Osman'ın 3 yıllık saltanatının ilk 2 yılı boyunca Valide Sultan oldu. 1756 yılında oğlunun saltanatı sırasında, oğlunun ölümünden 1 yıl önce öldü. Cenazesi İstanbul Nuruosmaniye Camii Şehsuvar Sultan Türbesine gömüldü.



***