Bitki Anatomisi - Gövde

Bitkilerde Gövde Çeşitleri
Bitkide ,kökten sonra oluşan ikinci organ gövde dir.Bitkilerin genellikle tprak üstünde bulunan kısmıdır.Gövde, bitkinin toprak üstünde görünen dal,yaprak ve meyve gibi kısımlarını taşıyan yapıdır.
Gövdenin Görevleri
1-Bitkiyi dik tutarak;yaprak,çiçek ve meyveleri taşır.
2-Kökün emdiği su ve madensel tuzları bitkinin tüm kısımlarına iletir.
3-bitkinin yaprağında fotosentezle üretilen besini tüm kısımlara iletir.

• Patates ve yer elması nda olduğu gibi bazı gövdeler besin depo ederler.
• Kaktüs gibi kurak bölgelerde yaşayan bazı bitkiler de su depo ederler.
• Bazı yeşil gövdeler,sebzelerde olduğu gibi,fotosentez yapabilir ve besin üretebilir.
• Üzüm asma bitkisinde olduğu gibi bazı gövdeler bitkinin tırmanmasını sağlarlar.

Her gövdede bir ana gövde ile bu ana gövdeden çıkan dallar bulunur.Bitkilerin görev,çeşit ve özelliklerine göre gövde çeşitleri vardır.Bu çeşitlilik özelliğine ,iklim ve ortam şartlarına bağlıdır.
Buğdayın ve kırlarda yetişen otların gövdesiyle,bir çam ağacının gövdesini hiç karşılaştırdınız mı?Bitkilerdeki gövde yapılarını karşılaştırdığımızda iki çeşit gövde yapısı olduğunu görürüz.Elma,çam,ceviz gibi uzun yıllar yaşayan bitkilerde odunsu gövde vardır.Fasulye,mısır,domates gibi yıl içerisinde sadece belli bir sezon yaşayan bitkilerde otsu gövde vardır.

Otsu ve Odunsu Gövdeler:
Genellikle ilkbaharla birlikte yeşeren,sonbaharda sararıp kuruyan,kışın ise yok olan gövdelere otsu gövde denir.İnce,zayıf gövdeleri olan otsu bitkiler 1-2 yıl yaşarlar.Fasulye,mısır,ıspanak gibi sebzelerle;yonca,çayır çimen otları gibi bitkiler otsu gövdelere örnek olarak verilebilir.
Otsu bitkiler ,yer altı gövdeleri ve yer üstü gövdeleri olmak üzere iki tip gövde yapısına sahiptir.
1-Otsu Gövdeler
Yer Üstü Gövdeleri
a-Sarılıcı gövde:Örnek;sarmaşık,asma,fasulye
b-Sürünücü gövde:Örnek;çilek,karpuz,kavun
c-Dik gövde:Örnek;gül,zambak
d-Kısa gövde:Örnek;havuç,turp

Yer Altı Gövdeleri
a-Rizom gövde: Örnek;iris(mührü süleyman),manisalalesi,ballı baba
b-Yassı gövde: Örnek;soğan,sarımsak,pırasa
c-Yumru gövde: Örnek;patates

Otsu gövdeler sadece bir sezon yaşayıp ölen bitkilerde görülür.Bu bitkilerdeki gövdeler,zayıf,sulu ve yeşil olurlar.Bitki sadece yapraklarıyla yapacağı fotosentez le yetinmeyip gövdesiyle de yapar.Bu şekilde kısacık bir zamanda çok zengin bir besin deposu hazırlanmış olur.Domates,patlıcan,lahana,karpuz,kavun gibi birçok örnek verebiliriz.

2-Odunsu Gövde
Ağaçlarda olduğu gibi ,çok yıl yaşayan bitkilerin sağlam ve sert yapılı gövdelerine odunsu gövde denir.Odunsu gövdeli bitkiler,gövdeleri her yıl biraz daha kalınlaşarak ve boyuna uzayarak büyürler.Gövdeleri sert kalın ve dayanıklıdır.Gövdede bulunan hücrelerin,çeperlerinde odun özü birikir.Odun özü bitkiye sertlik ve sağlamlık verir.Elma,armut,şeftali,kiraz gibi meyveli ağaçlarla,çam,söğüt,kavak gibi meyvesiz ağaçlar odunsu gövdeli bitkilerdir.

Gövde Türleri
Sürünücü Gövde
Bazı gövdeler toprak üstünde sürünerek gelişir.Kavun,karpuz,kabak,salatalık gibi bitkiler zayıf ve uzun olan gövdeleriyle toprak üzerinde dik duramaz,ancak sürünerek gelişirler.
Etli Gövdeler
Kaktüs gibi kurak ve sıcak yerlerde yaşayan bitkilerde gövde,etli bir yapıdadır ve su depo eder.Bitki bu şekilde depo ettiği su ile zaman yaşayabilmektedir.
Yumru Gövdeler
Patetes bitkisinin hem yer altında hem yer üstünde gövdeleri vardır.Yer altındaki gövde yedek besin depo eder.Bu tür gövdelere yumru gövde denir.
Yassı Gövdeler
Soğan,sarımsak,lale ve pırasada gövde kısa ve yassıdır.Bu tür gövdeler yassı gövdelerdir.
Yer Altı Gövdeleri
Bu gövdelere rizom adı da verilebilir.Manisa lalesi,ballı baba,iris gibi bitkilerde gövde toprak altında ve yüzeye paralel olarak uzanır.Belirli yerlerden tomurcuk oluşur ve toprak üstüne çıkar.
Otsu gövdeler tek yıllık,odunsu gövdeler ise çok yıllık bitkilerdir.Odunsu gövdelerin dış kısmında mantar tabakası bulunur.Gövdenin kahverengi görünmesini sağlar ve gövdeyi dış etkilerden korur.

Odunsu Gövdelerde Yaş Halkaları
Odunsu gövdeli bir bitkinin gövdesi kesildiğinde merkezden çevreye doğru genişleyen halkalar görülür.Bu halkalara yaş halkalar denir.Yaş halkaları her yıl oluşan iletim borularının oluşturduğu tabakadır.Bitkinin yaşı yaş halkalarına göre belirlenir.

Bitkilerde Gövde ve Gövde Çeşitleri
Gövde, bitkilerin genellikle toprak üstünde yükselen yan dal, yaprak ve çiçeklerini taşıyan ana organdır. Gövdelerin çoğu toprak üstünde dik şe­kilde uzanır. Bazı gövdeler yer altında kalır veya toprak yüzeyi boyunca ya­yılırlar. Bazıları da son derece kısa ve görünmeyecek kadar küçüktürler. Bu nedenle bu tip bitkilerin gövdesiz olduğu söylenir. Morfolojik olarak gövde­lerin belirli dış özellikleri vardır, fakat özellikle toprak altında olduklarında çoğu kez köklerle karıştırılırlar. Gerçek gövdeler tomurcuklardan çıkar, bun­ların boğum (nod) ve boğum araları (internod) olup yaprak, tomurcuk, bazen de kökü oluştururlar. Gövdede gelişmiş bir iletim sistemi vardır. Bitki­ler içerisinde en basit gövdeye Muscilerde (yapraklı karayosunları) rastlanır. İletim demetlerini taşıyan tipik gövde ise ilk olarak Pteridophyta'da (Eğrelti­ler) görülür.
Bitkilerde gövdenin görevleri
1) Bitkinin dik durmasını sağ­lar ve şekil kazanmasını sağlamak.
2) Yaprak ve çiçekleri taşır.
3) Kökler ile alınan su ve suda çözünmüş maddeleri bitkinin yapraklarına iletir.
4) Bitkinin organları arasındaki madde taşınmasını ve bağlantıyı sağlar.
5) Yapraklara gerekli olan havayı ve ışığı sağlar. Bunun için ışığa doğru yönelmeler yapar. Bu görevlerinin dışında pa­tates, şekerpancarı gibi bitkilerde besin depo eder. Ayrıca kaktüs gibi bitki­lerde de su depo eder.

BİTKİLERDE GÖVDE ÇEŞİTLERİ
Morfolojik ve anatomik olarak bitkilerde dört farklı tipte gövde görü­lür.
Otsu Gövdeler:

Tek yıllık bitkilerin gövdeleridir. İnce, zayıf ve yeşil renklidirler. Kolayca kırılabilirler. Otsu gövdeler dikotil ve monokotil gövde olmak üzere ikiye ayrılır. Otsu gövdelere tahıl tür­leri (buğday, arpa, mısır, yulaf), otlar ve çeşitli sebzelerin gövdeleri örnek olarak verilebilir.

Odunsu Gövde:

Çok yıllık bitkilerin gövdeleridir. Gövde kalın, sert ve dayanıklı yapıdadır. Kahverengi ve esmer renklidir. Gövde­nin dışı cansız kalın bir kabuk ile kaplıdır. Gövde her yıl enine kalınlaşarak yaş halkalarını oluşturur. Gövdenin uzamasını tepe to­murcuğu sağlar. Çam, ceviz, göknar, elma, armut gibi ağaçların gövdeleri odunsu gövdedir.

3) Metamorfoza uğramış Gövdeler: Kendi görevlerinden farklı gö­revler üstlenmiş gövdelerdir.

Gövde Metamorfozları
Gövdeler bazen kendi görevlerinden başka görevleri üstlendikleri için değişik şekiller alabilmektedir.

Sürünücü (Stolon) Gövde:

Toprak altında toprağa paralel olarak uzama gösteren gövdelerdir. Bitkinin vejetatif üremesine de yardımcı olur­lar. Stolon gövdeyi çilek ve menekşede görebiliriz. Çilek,kavun, karpuz, kabak, salatalık.

Toprak (Yer) Altı (Rizom) Gövde:

Toprak altında yatay olarak uzanan ve içinde belli besin maddelerinin depolandığı ek kökler taşıyan silindir bi­çimindeki toprak altı gövdeleridir. Süsen, manisa lalesi, ayrık otu örnek ola­rak verilebilir.

Yumru (Tuber) Gövde:

Yapılarında bol besin maddeleri depo eden, şişkinleşmiş toprak altı gövdeleridir. Bu tip gövdeler bitkinin vejetatif olarak üremesinde de rol oynamaktadırlar. Patates, yer elması örnek olarak verilebilir.

Soğan (Bulb) Gövde (Yassı):

Toprak altında gelişen ve tabla adı verilen gövdenin etrafında etli, sulu yapraklarla tepe tomurcuğundan meydana gelen gövdelerdir. Toprak altında bulunan bu gövdelerin internodyumları kısalmıştır. Alt kısmında ek kökler taşırlar. Soğan bitkisi ve zambak tipik örnekleri­dir. Soğan, sarımsak, lahana, marul.

Diken Gövde:

Uzun veya kısa sürgünlerin diken halini almasıyla oluşan gövde metamorfozlarıdır. Bitkide koruma görevini üstlenmişlerdir. Ateş dikeni, yabani keçi boynuzunda bu tip gövdeler görülür.

Depo(Sukkulent) Gövde(Etli):

Kurak ve tuzcul ortamlarda yaşayan bazı bitkiler suyun çok olduğu mevsimde bol miktarda su emerek gövdelerinde su depo ederler. Böylece gövdeleri küre veya silidir şeklini alır ve sukkulent (etli) gövdeler olarak adlandırılırlar. Bu tip gövdelere kaktüs ve sütleğengil­ler familyalarındaki bitkilerde rastlanır.

Sülük (Sarılıcı) Gövde:

Sarılıcı bitkilerde tutunup sarılmaya yarayan kısa sürgünlerdir. Kısa sürgünlerin kıvrılmış bir şekil almasıyla sülük gövdeler meydana gelir. Sülük gövdeye sahip en tipik örnek Asma bitkisidir. Sarmaşık, fasulye, asma.

Yapraksı (Assimilatif) Gövde:

Kurak bölgelerde bulunan bazı bitki­lerin yaprakları çok küçülmüş olduğundan, gövde yaprağın görevlerini üze­rine almış ve metamorfoza uğramıştır. Fakat tipik gövde şekillerini korumuş­lardır. Örnek olarak deniz üzümü, katır tırnağı ve herdemtaze bitkileri veri­lebilir.