Dünyada ve Türkiye'de Ekonomi Gündemi, Güncel Haberler - Sayfa 51

Lehman havlu attı, Merrill Lynch Bank of America’ya sığındı

Banka CEO’ları ve hükümet yetkilileri arasında hafta sonu boyunca süren görüşmeler Lehman Brothers’ı kurtarmaya yetmedi. Lehman Brothers iflasını istemek zorunda kalırken, Merrill Lynch ise kurtuluşu, Bank of America’ya satılmakta buldu. Bank of America’nın Lehman Brothers’a talip olduğunu açıkladıktan sonra Merrill Lynch’i alması şaşkınlık yarattı.

ABD’li iki dünya devi, dün yaşanan gelişmelerle hem kendi kaderlerini hem de dünya piyasalarının kaderini şekillendirdi. Banka CEO’ları ve hükümet yetkilileri arasında haftasonu boyunca süren görüşmeler, 158 yıllık Lehman Brothers’ı kurtarmaya yetmedi. Görüşmelerden üzerinde anlaşmaya varılmış bir kurtarma operasyonu çıkmayınca Lehman Brothers iflasını istedi. 94 yıllık Merrill Lynch de kendisini Bank Of America’ya 50 milyar dolara satarak iflastan kurtuldu. Bank of America’nın Lehman Brothers’a talip olduğunu açıkladıktan sonra Merrill Lynch’i alması şaşkınlıkla karşılandı. Haftasonu boyunca yaşanan bu gelişmeler sonucunda Amerika’nın en büyük 4 yatırım bankası arasında yer alan Lehman Brothers ve Merrill Lynch tarihe karıştı.

Yardım eli uzanmadı

ABD’nin 158 yıllık yatırım bankası Lehman Brothers’ın sonunu, hükümetin ’alıcı bankalara herhangi bir finansal garanti sağlayamayacağına’ ilişkin açıklaması hazırladı. Uzunca bir süredir sıkıntı içinde olan ve bu yıl hisseleri yüzde 94 değer kaybeden Lehman Brothers için bu haftasonu oldukça hareketli geçti. Ancak, Amerikan Sermaye Piyasası Kurulu (SEC) Başkanı Christopher Cox ve New York Merkez Bankası Başkanı Timothy Geithner’in telefonuyla yapılan toplantıdan "kurtarmanın nasıl finanse edileceğine" ilişkin bir çözüm çıkmadı. Hükümetin daha önce Bear Stearns’ın kurtarılışı sırasında JP Morgan’a birçok kolaylık sağlaması ve aynı ayrıcalıkların Lehman için tanınmaması çözüm yollarını tek tek tıkadı.

Dün de Lehman Brothers taliplerinden İngiliz Barclays’in çekildiğini açıklaması, bir anda gelişmelerin yönünü değiştirdi. Bu açıklama üzerine gözler tek kurtarıcı olarak kalan Bank of Amerika’ya çevrildi. Ancak Bank Of America, seçimini Merrill Lynch’ten yana yaptı. Lehman krizi ile birlikte sallantıda olan Merrill Lynch’in, 50 milyar dolara Bank Of America’ya geçeceği açıklandı. Şaşkınlıkla karşılanan bu gelişme Lehman Brothers içinde tüm umutları suya düşürdü. Bu karardan sonra da 25 bin çalışanı bulunan Lehman Brothers, iflas bayrağını çekti.

Merrill Lynch korktu

Merrill Lynch’ın bir yıl önceki değerinin yarısına Bank of America’ya satılmaya razı olmasında, Bear Stearns ve Lehman Brothers’ın başına gelenler etkili oldu. Wall Steet Journal’a göre Merril’in CEO’su John Thain, bu durumdan etkilendi. Acil bir kararla da, daha önce kendisine satın alma teklifi getiren Bank Of America’nın CEO’su Kenneth D. Lewis ile görüşme kararı aldı.

Lehman neden battı

Borçla büyük riskler aldı. İlk aşamada bilançoyu olumlu etkileyen bu politika, krizle birlikte patladı. 3’üncü mali çeyrekte, beklentileri de aşarak hisse başına 5 dolar 92 sent zarar etti.

Aylar boyunca hiçbir sorun yaşamadığını söyleyerek yardım istemekten kaçındı. Bu konuda en büyük rolü oynayan ise CEO Fuld oldu.

Gayrimenkul krizinin başlamasıyla birlikte Tishman Speyer ile ortak olarak sektöre 22.2 milyar dolarlık yatırım yaptı. Ancak anında kayıp vermeye başladı.

Zora düştükten sonra bir daha piyasanın güvenini kazanamadı. Bu nedenle kurtarılma umudu da kalmadı.

10 banka krizden korunmak için 70 milyar dolarlık fon kurdu

LEHMAN Brothers’ın yok oluşu ve Merril Lynch’in satın alışı sonucunda Amerika’nın en büyük 10 bankası büyüklüğü 70 milyar dolar ile 100 milyar dolar arasında değişecek dev bir acil yardım fonu oluşturma kararı aldı. Finansal kurumlar bu fonu Lehman Brothers’ın batışıyla birlikte altüst olması beklenen piyasaların üzerilerindeki etkisini azaltabilmek için kullanacak. Her bankanın en az 7’şer milyar dolarlık teminatlarını sunacağı düzende 10 bankaya hesapta toplanan paranın üçte birini borç alabilme izni verildi. İleride havuza katılmak isteyen banka sayısı arttıkça burada kullanılacak kredi imkanının da yükselebileceği belirtildi. Para havuzunu kuran bankalar şunlar: "Bank of America, Barclays, Citigroup, Credit Suisse Group, Deutsche Bank AG, Goldman Sachs Group, JPMorgan, Merrill Lynch, Morgan Stanley ve UBS AG."

85 bin çalışanın durumu ne olacak

BANKALARIN yeni durumu Merrill’in 60 bin Lehman’ın ise 25 bin çalışanının durumunu sorgulanmasına yol açıyor. Bu kadar kişinin bir anda işini kaybetmesi New York ekonomisini alabora edebilir korkusu sadece bankacıları değil tüm iş adamlarını tedirgin ediyor. New York Belediye Başkanı Michael Bloomberg de California valisi Arnold Shwarzenegger’e olan ziyaretini iptal etti. Blooberg 100 bin işsizin New York ekonomisine yapacağı etkinin de ne olacağı konusunda derin kaygı yaşıyor.

En büyük 2’nci iflasla dengeler değişti

ABD’de 158 yıllık Lehman Brothers’ın iflası, Drexel Burnham Lambert’in 1990’daki iflasından sonraki en büyük iflas olacak. Eskiden Wall Street’in en güçlü 5 bankaları, Bank of America, JPMorgan Chase, Merrill Lynch, Lehman Brothers ve Bear Stearns sıralanırken, son gelişmeler bu dengeleri de değiştirdi. Bear Stearns’ün mart ayında çok düşük bir fiyata JPMorgan’a satılmasından ardırndan Lehman ve Merrill’in piyasadan çekilmesiyle birlikte, en büyük 5 ABD yatırım bankasından 3’ü son 6 ayda piyasalara veda etmiş oldu.

Citigroup büyük alacaklı durumunda

LEHMAN’ın mahkemeye yaptığı iflas başvurusunda yer alan bilgilere göre, şirketin 31 Mayıs itibariyle toplam aktifleri 639 milyar dolar, toplam borcu da 613 milyar dolar seviyesinde. İflas başvurusunda ayrıca Citigroup’un ve Bank of New York Mellon’un elinde 138 milyar dolarlık Lehman tahvili bulunduğu belirtildi. Bu arada Lehman Brothers’ın İngiltere’deki faaliyetleri, yediemin yönetimine devredildi.

İki devin CEO’ları aynı kaderi paylaştı

İKİ dev kuruluşta gelişmeler, birinde satış diğerinde iflasla sonuçlansa da CEO’ların kaderi aynı oldu. Lehman’ın çöküşü CEO Richard Fuld’ın da sonunu getirdi. 1994 yılından bu yana bankayı yöneten Fuld, pazar sabahı 06.00’dan bu yana bir kurtarıcı bulmak için çırpındı. Ancak bütün gün süren görüşmelerden sonuç çıkmayınca Fund, bugüne kadar ’Kötü günleri atlattık, sorun yok’ diyen Fuld da, iflası kabullendi. Merrill Lynch’te ise satışla birlikte CEO John Thain görevi bırakacak. Plana göre Merrill’in 17 bin broker çalıştıran bölümü Bank of America servet yönetim departmanı ile birleşecek.

Yumurta kırmak zorunda kaldı

LEHMAN Brothers’ın bundan iki ay önce Türkiye’yi ziyaret eden ve bu ziyaretinde gazetecilere verdiği yemekte, "Batıyor olsak size et ikram etmez, yumurta kırardık" diyen eski Avrupa, Ortadoğu, Asya Pasifik CEO’su Jeremy Isaacs bankanın zor durumda olmadığını iddia etmişti. Ancak, Lehman Brothers henüz batacağını bile bildirmeden Isaacs geçtiğimiz hafta yaptığı açıklama ile yıl sonunda görevi bırakacağını duyurdu. Lehman Btrothers sadece Türkiye’de değil tüm dünyada zor durumda olmadığını ve krizin yüzde 75’ini atlattıklarını savunuyordu.

Sığır tüccarının oğulları kurmuştu

ALMANYA’nın Bavyera eyelatindeki Rimpar şehrinde yaşayan Yahudi sığır tüccarı Allan Sigmund Lehman’ın oğlu Henry Lehman, Montgomery’ye göç ederek 1844’te H. Lemhan ismini taşıyan bir şirket kurdular. Kardeşi Emanuel’in de ABD’ye gelmesiyle birlikte firmanın adı H. Lehman and Bro. oldu ve en küçük kardeş Mayer’in gelmesiyle şirketin adı Lehman Brothers olarak değişti. Sığır tüccarı babanın 3 oğlu dünyanın en büyük yatırım bankalarından birinin temelini attı.

Merrill Lynch’in hikayesi

Fizikçi Babanın oğlu Charles E. Merril 1914 yılında Charles E. Merrill & Co.’yu Wall Street 7 numarada açtı. Bir kaç ay sonra ise arkadaşı Edmund C. Lynch, Merrill’e katıldı ve 1915’te şirketin ismi Merrill, Lynch & Co. oldu. Şirket Birinci Dünya Savaşı döneminden ve İkinci Dünya Savaşı’ndan sarsılmadan çıkmıştı.

Paradan altı sıfır atarak Yeni Türk Lirası'yla tanışan Türkiye, 1 Ocak 2009'dan itibaren yeniden Türk Lirası'na dönüyor. 1 Ocak'ta tedavüle girecek Türk Lirası banknot ve madeni paraların tanıtımı Merkez Bankası'nda Başbakan Tayyip Erdoğan ve Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz'ın katılımıyla yapıldı.

Dış borç liginde 23’üncü çıktık

Dünyanın en büyük 17’inci ekonomisi olan Türkiye, dünya dış borç liginde de 23’üncü oldu.

Uluslararası Para Fonu (IMF), CIA ve IMD World Competitiveness Yearbook 2008 verilerinden derlenen bilgilere göre, toplam kamu ve özel sektörün yabancılara, yabancı para mal ve hizmet karşılığı dahil ödemesi gerekli toplam dış borç miktarını gösteren "dış borç sıralamasında" ABD başı çekiyor. ABD’nin 12 trilyon 250 milyar dolar toplam dış borcu (devlet ve özel sektör dış borç toplamı) bulunuyor. ABD’yi 10 trilyon 450 milyar dolar toplam dış borçla İngiltere, 4 trilyon 489 milyar dolar toplam dış borçla Almanya, 4 trilyon 396 milyar dolar toplam dış borçla Fransa takip ediyor. Hollanda’nın 2 trilyon 277 milyar dolar, İrlanda’nın 1 trilyon 841 milyar dolar toplam dış borcu bulunuyor. Japonya’nın toplam dış borcu 1.5 trilyon, İsviçre’ninki 1.3 trilyon dolar, İspanya’nınki 1.1 trilyon dolar düzeyinde. Bunu 996.3 milyar dolarla İtalya, 826.4 milyar dolarla Avustralya, 758.6 milyar dolar ile Kanada, 752.5 milyar dolar ile Avusturya, 598.2 milyar dolar ile İsveç, 588 milyar dolar ile Hong Kong takip ediyor. Danimarka’nın 492.6 milyar dolar, Norveç’in 469.1, Portekiz’in 461.2 milyar dolar toplam dış borcu bulunurken, Çin’in toplam dış borcu 363 milyar dolar düzeyinde. Rusya’nın 356.5 milyar dolar, 5 milyon nüfuslu Finlandiya’nın 271.2 milyar dolar düzeyinde toplam dış borcu bulunuyor.

Nüfusları az ama

Türkiye, 247.1 milyar dolarlık toplam dış borç stokuyla dünya sıralamasında 23’üncü sırada. Dış borçta Türkiye’yi geride bırakan ülkeler içinde nüfusları 4 ile 10 milyon arasında değişen, İrlanda, İsviçre, Belçika, Avusturya, İsveç, Hong-Kong, Danimarka, Norveç, Portekiz ve Finlandiya dikkati çekiyor. Türkiye’yi 229.4 milyar dolarlık dış borçla Brezilya, 220.1 milyar dolarla da Güney Kore izliyor. 2001 yılında ekonomik kriz yaşayarak borçlarını ödeyememe durumu yaşayan Arjantin’in ise toplam dış borcu 2008 yılında 135.8 milyar düzeyinde. Öte yandan komşu ülkeler Irak’ın 100.9 milyar dolar, İran’ın ise 20.7 milyar dolar toplam dış borcu bulunuyor. Diğer taraftan, merkezi hükümetlerin dış borçlarına bakıldığı zaman dünyada en borçlu 50 ülke (Çin’e bağlı Hong Kong da ülke sayılmış) ve İran (74. borçlu ülke) içinde 6 merkezi hükümetin dış borcu bulunmuyor. Buna göre, Tayvan, Lüksemburg, Hollanda, İsviçre, Singapur ve İrlanda’nın dış borç stokunun gayri safi yurt içi hasılaya (GSYH) oranı sıfır. Finlandiya’da bu oran yüzde 0.2 iken, Çin’de yüzde 0.09 düzeyinde.

Toplam borcun yüzde 61’i 4 ülkenin

DÜNYA genelinde toplam dış borç tutarı 51 trilyon 780 milyar dolar. Bunun 22.7 trilyon doları ABD ve İngiltere’ye ait. İki ülke dünya toplam borç stokunun yüzde 43.84’üne sahipler. Bu ülkelere Almanya ve Fransa’yı da eklediğimizde 4 ülkenin toplam dış borç toplamı 31 trilyon 585 milyar dolara, dünya borç toplamındaki oranları da yüzde 61’e ulaşıyor.