Türkiye ve Türklerde Tarihteki İlkler - Sayfa 12

İLK GAZETE

Yurdumuzda ilk kez bir gazete, 1824 yılında yayınlandı. " Zimirini ", yani '' İzmirli " adıyla çıkan bu gazetenin yöneticisi, Şarl Trikon' du. Günlük olarak yayınlanan gazete, bir süre sonra iki sahip değiştirdi. Daha sonra " Lö Sipaktatör " (Doğu Gözcüsü ya da Seyircisi) adını alan gazete, sonunda Aleksandr Bılac adlı bir Fransıza devredildi. Fransız Konsolosluğu' nun çeşitli baskıları sonucu 1827' de kapanan gazete, bu kez yine Aleksandr Bılac tarafından 1828 yılı başında " Kuriye de Zimirin " (İzmir Postası) adıyla haftalık olarak yayınını sürdürdü.

İLK TÜRK GAZETECİSİ

Çapanzade Agâh Efendi' dir. İlk özel gazete olan " Tercüman- ı Ahval " i de o yayınladı . 21 Ekim 1860 günü çıkan bu gazetenin en önemli yazarı da Şinasi idi. İki yıl sonra Şinasi, gazeteden ayrıldı, ancak Agâh Efendi, tam 6 yıl sürekli olarak gazetesini çıkarmayı başardı. Türkiye' de, gazetecilik eğitim ve öğrenimi ise yenidir. Bu konuda ilk çabayı gösteren Sedat Simavi, İstanbul Gazeteciler Derneği Başkanı olduğu sırada, üniversiteye bağlı bir gazetecilik enstitüsü kurulması için Üniversite Senatosu' na başvurdu.
1946 yılında senato, çalışmalarını sürdürürken, Fehmi Yahya Tuna, Milli Eğitim Bakanlığı' nın izniyle 1948' de ilk " gazetecilik okul " nu açtı. Bu okul, lise düzeyindeydi 1950 yılında ise İstanbul Üniversitesi Senatosu, üniversiteye bağlı bir gazetecilik enstitüsü açılmasını kararlaştırdı. Böylelikle, ilk resmi Gazetecilik Okulu, 1950 Ekim ayında öğrenime başladı.

FUTBOLDA ULUSLARARASI İLK HAKEM

16 Ekim 1924' te Moskova' da, 15 Mayıs 1925' te Ankara' da vapılan Türkiye - Rusya futbol karşılaşmalarını yöneten Altınordulu Hamdi Emin Çap' tır. Hakemlik konusunda İngiltere' de eğitim görmüş olan Hamdi Emin Çap, yurdumuzda da futbol dalında hakemliği gerçek biçimde kurmuştur. 1928' de Futbol Federasyonu Başkanı olan Çap, 1932 yılında da Türkiye' de ilk özel hakem yetiştirme kursunu açtı. 1936 Berlin Olimpiyatları dönüşünde İngiltere' den Buts adlı bir hakemlik uzmanını getirip, Türkiye' de ilk resmi hakem kursunu açtıran da yine odur.
Yurdumuzda FIFA kurallarına uygun olarak uluslararası futbol karşılaşmalarını yöneten ve FIFA kokartı takan ilk Türk futbol hakemi de Sulhi Garan' dır.

ILK FUAR

Türkler, çok eski çağlardan beri alışverişlerini belirli günlerde açılan panayır denilen pazarlardan yaparlardı. Günümüzdeki anlamıyla panayırlar, fuar olmaktan çok uzaktılar. Panayırların ulusal sayılabilecek nitelikteki ilki, 1927 yılında İzmir' de kuruldu. İzmir Valisi Kâzım Dirik' in çabasıyla kurulan bu panayır, 1933' te Kültürpark'ı n yanına alındı. Daha sonra burası düzenlendi ve 1947 yılında da " İzmir Enternasyonal Fuarı " adını alarak uluslararası fuar niteliğini kazandı. Her yıl 20 Ağustos - 20 Eylül günleri arasında açılan bu fuar, ilk fuarımız olmuştur.

TÜRKİYE' DE İLK FUTBOL

İngilizlerin getirdiği bu oyun, Türkiye' de ilk kez İzmir' in Bornova' sında oynandı. 1890 yılında yapılan ilk futbol karşılaşmasının oyuncularının hepsi de, Bornova' da alım - satım işleriyle uğraşan İngilizlerdi.
Türkiye' de ilk futbol liginin kurulması, 1904 yılına rastlar. İstanbul' da düzenlenen bu ligin kurucusu da James Lafonten' dir. İlk lige katılan takımlar Elpis, İmojen, Kadıköy ve Moda' dır. 10 yıl süreyle en çok kazanan takıma verilmek üzere İngiltere' den getirilen bir şilt, karşılaşmaların özelliği idi. İlk futbol ligini kazanan takım da İmojen' dir.
Yurdumuzda ilk futbol kulübünü de, 1902 yılında yine James Lafonten kurdu. Kadıköy Kulübü adıyla çalışmalarına başlayan bu kulübün ardından, yine İngilizler Moda, Rumlar da Elpis kulüplerini açtılar.
Türkiye' nin yabancı uyruklu ilk ünlü futbolcuları Lafonten, Komber Çeksin, Ceymis Vital, azınlıklardan da Tahtaperde Aleko ve Semiramis Efendi idi.Yurdumuzda ilk milli futbol karşılaşması, İstanbul' da 26 Ekim 1923 günü gerçekleşti. Taksim Alanı' nda Romanya ile yaptığımız bu maç, 2 - 2 berabere bitmişti. İlk futbol federasyonunun kuruluşu da yine bu yılda olmuştu . " Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı '' adıyla kurulan bu federasyonun başkanlığına da Fuat Hüsnü Kayacan seçilmişti.
Türkiye' de ilk futbol takımı ise Galatasaray' dır. 1905 yılında Galatasaray Lisesi beşinci sınıf öğrencilerinden kurulan bu futbol takımını kuran ise, Ali Sami Yen' dir. Bu takım iki yıl sonra Kadıköylü gençlerin kurduğu Fenerbahçe , Vefa Lisesi öğrencilerinin Vefa Kulübü izledi.

İLK FOTOĞRAFÇILIK DERSİ

Türkiye' de ilk fotoğrafçılık dersi, 1937' de Gazi Ortaöğretmen Okulu ve Eğitim Enstitüsü' nde açılan resim bölümlerinde verildi. Fotoğrafçılık dersi, daha sonraları 1945' te Ankara Polis Enstitüsü' nde de ders programlarına alındı. 1947 yılında da, bugün Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi olarak bilinen, eski adıyla Tatbiki Güzel Sanatlar Akademisi' nde, Grafik Sanatlar Bölümü' nde fotoğrafçılık dersi konuldu.
Yurdumuzda ilk fotoğraf dergisi, 1945' te Ankara' da çıkarıldı. Safter Sürel ve Şinasi Barutçu' nun çıkardıkları bu dergi, Profesyonel ve Amatör Foto Dergisi adıyla yayınlandı. İlk fotoğrafçılık kitabı da, Fransızca' dan dilimize çevrilmiştir. Fotoğrafçılık konusundaki ilk yerli kitap, " Risalei Fotoğrafya " dır (Küçük Fotoğrafçılık Kitabı) . Kitabın yazarı ise Yüzbaşı Hüsnü Efendi' dir. Yurdumuzda ilk kez bir fotoğraf sergisi, 1942' de Gazi Öğretmen Okulu' nda açılmıştır. Bu konudaki ilk yarışma ise, Ankara Halkevi yetkilileri tarafından 1933 yılında düzenlenmişti.
Türkiye' de, foto ofset tekniğini çağdaş anlamda ilk uygulayan basım evi Apa Ofset' tir. Bu basımevi, 1942 yılında İstanbul' da resim, dekorasyon ve klişecilik alanlarında çalışmış olan Mazhar Apa tarafından kurulmuştu.
Yurdumuzda ilk fotoğrafhane ise M. Naya adlı bir Fransızın 1845' te İstanbul' da açtığı fotoğrafhanedir.

İLK FOLKLOR ÇALIŞMALARI

1890 yılında başladı. Daha önceleri bazı yazarların, farkına varmadan Türk folklorunun derlenmesine yararlı çalışmaları bulunuyordu. Ancak, Türk halk edebiyatını bir bilim konusu olarak ele alan ve ilk belgeleri toplayan, Macar bilgini Ignazs Kunos olmuştur (Türk Halk Edebiyatı 1915).
En eski folklor çalışmaları olarak ise Kaşgarlı Mahmut' un Divan-ı Lûgati't - Türk' ünü ve Evliya Çelebi' nin Seyahatname' sini sayabiliriz .
Ziya Gökalp, 1920' li yıllarda folkloru ulusal açıdan ele alarak, kültür araştırmalarında, kendi deyimi ile " Halkiyat ", yani folklorun önemli bir bilim dalı olduğu yolundaki görüşlerini açıkladı. Bu sırada, Ankara 'da halk kültürünün incelenip derleneceği amaçlı bir dernek kuruldu. 1927' de kurulan bu derneğin adı, Türk Halk Bilgisi Derneği idi. Bu dernek, ülkemizde kurulan ilk folklor derneğidir.

İLK FIKRA YAZARLIĞI

Gazetelerde, adına fıkra denilen, gündelik konularla ilgili köşe yazıları, Türk edebiyatında ilk kez Tanzimat' tan sonra başladı. Şinasi ve Namık Kemal' in bu türdeki kısa yazıları, ilk fıkracılık örnekleri sayılır.