Samsun

SAMSUN

Karadeniz Bölgesi’nin orta kesiminde il ve il merkezi kent.
Yüzölçümü 9.579 km2 olan Samsun ili doğuda Ordu, güneydoğuda Tokat, güneyde Amasya, güneybatıda Çorum, batıda Sinop illeri, kuzeyde de Karadeniz ile çevrilidir.

Doğal yapı

İl toprakları, güney kesimde yer alan orta yükseklikteki dağlık alandan alçak düzlüklerin uzandığı Karadeniz kıyısına doğru alçalır. İlin büyük bölümünü Kuzey Anadolu Dağları engebelendirir. Kızılırmak vadisinin doğusunda Canik Dağlar), batısında ise Küre (İşfendiyar) Dağlarının doğu kesimi yer alır. İl topraklarının en yüksek noktası güneybatıda, Amasya-Çorum il sınırı yakınında 1.791 m’ye ulaşan Kunduz Dağıdır. Bu dağların özellikle Karadeniz’e bakan kuzey yamaçlarında geniş ormanlar vardır.

Samsun’daki düzlükler, Karadeniz’e kıyısı olan öteki illere göre daha geniştir. Bunların en önemlileri Çarşamba Ovası ile Bafra Ovasıdır. Yeşilırmak ve Kızılırmak’ın taşıdığı alüvyonların yığılıp birikmesiyle oluşan bu düzlükler birer delta ovasıdır. İl merkezi çevresindeki düzlükler, aralarında Mert Çayı ve Kürtün Çayının da bulunduğu çeşitli akarsuların getirdiği alüvyonlarla oluşmuştur. Bu ovaların büyük bölümleri, ilin başlıca tarım alanlarıdır.

İl topraklarından kaynaklanan suları Terme Çayı, Yeşilırmak, Abdal Çayı, Mert Çayı, Kürtün Çayı ve Kızılırmak toplar. Yeşilırmak güneydoğuda, Kızılırmak da batıda belli bir kesimde doğal sınır oluşturur.

İl sınırları içinde birçok doğal ve yapay göl vardır. Doğal göller, gideğeniyle Yeşilırmak’ın kollarından Tersakan Çayını besleyen Lâdik Gölü ve delta ovalarındaki irili ufaklı lagünlerdir. Kızılırmak deltasındaki başlıca lagünler Karaboğaz, Liman, Cernek (Gernek) ve Balık gölleri ile Uzungöl’dür. Yeşilırmak deltasındaki önemli lagünler ise Dumanlıgöl ve Akgöl ile Simenlik (Semenlik ya da Simenit) Gölüdür. Yeşilırmak üzerinde kurulan enerji amaçlı Haşan Uğurlu Barajı, sulama ve enerji amaçlı Suat Uğurlu Barajı’yla Abdal Çayı üzerinde kurulan içme, kullanma ve sanayi suyu sağlama amaçlı Çakmak Barajı ve Kızılırmak üzerindeki enerji amaçlı Altınkaya Barajı ardında suların birikmesiyle oluşan yapay göller vardır.

Fazla girinti çıkıntıya rastlanmayan Karadeniz kıyısında, Kızılırmak ve Yeşilırmak’ın deltalarından oluşan iki büyük çıkıntı vardır. Bu deltaların alüvyal oluşumuna uygun olarak kıyı kesiminde doğal plajlara, yer yer de kumullara rastlanır. Kıyının ardındaki lagünlerin çevresi sazlık, bataklık ve ormanlıktır. Kızılırmak deltasının kuzeyinde Bafra Burnu, doğusunda İncir Burnu, Yeşilırmak deltasının kuzeybatısında Cıva (Civa) Burnu, doğusunda Çaltı Burnu yer alır. İlin Karadeniz kıyısı açığında ada yoktur.
Samsun ilinin güney kesiminden Kuzey Anadolu Kırık Kuşağı geçer. Bu kesimde tarih boyunca birçok deprem olmuştur.

Ekonomi

Samsun, nüfus açısından Karadeniz Bölgesi’nin en büyük ilidir. Yaklaşık yüzde 58’i kırsal kesimde yaşayan il halkı geçimini tarım ve tarıma davalı sanayi ile ticaretten sağlar. 1989’da yetiştirilen başlıca bitkisel ürünler ve miktarları şöyleydi: 23.456 ton domates, 29.566 ton şeker pancarı, 199.061 ton buğday, 176.669 ton mısır, 105.180 ton dolmalık biber, 76.988 ton sivri biber, 72.541 ton hıyar, 59.868 ton kara lahana, 56.000 ton lahana, 54.844 ton patlıcan, 54.026 ton patates, 52.986 ton taze fasulye, 49.025 ton fındık, 44.350 ton arpa 42.745 ton ayçiçeği, 29.328 ton pırasa, 28.139 ton pirinç, 27.415 ton karpuz, 22.625 ton tütün ve 18.155 ton kuru fasulye. Verimli tarım alanlarının bir bölümünde de yulaf, çavdar, sarmısak, armut, şeftali, kızılcık, kiraz, ceviz, incir ve çeşitli sebzeler yetiştirilir. Aynı yıl, Türkiye’de üretilen kara lahananın yüzde 46’sı, sivri biberin yüzde 23’ü, dolmalık biberin yüzde 20’si, tane barbunya fasulyenin yüzde 18’i, pirinç ve taze fasulyenin yüzde 14’ü, lahananın yüzde ll’i, fındığın yüzde 9’u ve tütünün de yüzde 8’i Samsun ilinden elde edilmişti.

İlde hayvancılık ve balıkçılık da önem taşır. Genellikle dağlık alanlardaki yaylalarda koyun, alçak düzlüklerde sığır ve manda besiciliği ile tavukçuluk yapılır. Açık deniz balıkçılığı bir başka etkinliktir. Ayrıca ildeki akarsu ve göllerde tatlı su ürünleri avlanarak pazarlanır. İl tarımına katkıda bulunan kurumlardan Gelemen ve Karaköy tanm işletmelerinde sığırcılık, koyunculuk, tavukçuluk, tarla tarımı ve bahçe kültürleri alanlarında etkinlik gösteren birimler vardır. 1989’da il tarımında kullanılan traktör sayısı 17.460’tı.

Ulaşım olanakları gelişmiş sayılabilecek ilde, sanayi fazla gelişmemiştir. Başlıca sanayi tesisleri un, salça, süt ürünleri, çeltik, bitkisel yağ, şeker, su ürünleri işleme, sigara, yaprak tütün işleme, yem, orman ürünleri, gübre, çimento, metalürji, plastik, profil boru ve tel alanlarında etkinlik gösteren fabrika ve işletmelerdir. Küçük sanayinin önemli dallarını ise metal eşya ve makine, orman ürünleri ve gıda üretimi ile dokumacılık oluşturur. Samsun ilindeki en önemli sanayi tesisleri Etibank’a bağlı Karadeniz Bakır İşletmeleri AŞ’ye (KBİ) ait kuruluşlardır.

Yeraltı kaynakları açısından yoksul olan ilin çeşitli kesimlerinde sıcak madensuyu kaynakları ile tuğla-kiremit hammaddesi, Havza yöresinde linyit ve Vezirköprü yöresinde mermer içeren cevher yatakları vardır.

Karadeniz kıyısı ve göl kıyıları dışındaki önemli mesire alanları Çakırlar Korusu, Çamgöl ve Vezirköprü orman içi dinlenme yerleridir. Havza ve Lâdik kaplıcaları da yöre halkının ilgisini çeker. İlin doğal değerlerinden olan geyikler için Vezirköprü’de bir üretme istasyonu, sülünler için Terme’de, su kuşları için de Bafra ve Terme’de av koruma ve üretme alanları kurulmuştur.

Tarih

İlin çeşitli kesimlerinde yapılan kazı ve araştırmalar yörenin çok eski bir yerleşim alanı olduğunu göstermektedir. Tekkeköy kenti yakınlarında bulunan araç gereçler, Paleolitik Çağda (y. 2 milyon-15 bin yıl önce) yörede toplayıcılık ve avcılıkla geçinen insanların yaşadığını ortaya koymuştur. Başta İkiztepe olmak üzere birçok höyükte yapılan araştırmalar, yerleşmenin Kalkolitik Çağ (İÖ 5500-3500) ve sonrasında da sürdüğünü göstermiştir. Yöre İÖ 17. yüzyıldan İÖ 8. yüzyıla değin Kaşkaların yurduydu.

Bu yarı göçebe halk, Hititler için yüzyıllar boyunca tehlikeli bir komşu oldu. IÖ 7. yüzyılda Phokaialılar ile Miletoslular Karadeniz kıyılarında birçok ticaret kolonisi kurdular. İÖ 6. yüzyılda Perslerin denetimine giren yöre, MakedonyalIlar ile Selevkoslardan fazla etkilenmedi. İÖ 3. yüzyıl başlarında kurulan Pontus Krallığı’nın egemenliğine girdiğinde yörede, Mossynoikialılar yaşıyordu. IÖ 1. yüzyıl ortalarında Roma’ya bağlanan yöre, Pontus Polemoniacus bölgesinin sınırlan içindeydi. Bizans döneminde Armeniakon Theması’na bağlandı; 8. ve 9. yüzyıllarda birkaç kez Arapların saldırısına uğrayan yöreye Türkmenler 11. yüzyıl sonlarında geldi. Danişmendliler, BizanslIlar ve Anadolu Selçuklulan arasında el değiştiren yöre, daha sonra 13. yüzyıl başlarında kurulan Trabzon İmparatorluğunca yönetildi.

Pontoslularla Anadolu Selçukluları arasında çekişme konusu olduktan sonra 13. yüzyıl ortalannda Moğolların denetimine girdi. Bir süre Pervaneoğullan’nın, 14. yüzyıl ortalarında Eretna Beyliği’nin, daha sonra da Kadı Burhaneddin Devleti’nin egemenliğinde kaldı. 1398’de kısa süre için OsmanlIlara geçti. Timur yönetimi sırasında Taceddinoğullan, Kubadoğullan ve Candaroğullan arasında paylaşıldı. 1428’de kesin olarak Osmanlı topraklarına katıldı. 19. yüzyılda büyük bölümü Trabzon vilayetinin Canik sancağına bağlı olan yörenin güney kesimi Sivas vilayetinin sınırlan içindeydi. 20. yüzyıl başlannda halkın bir bölümü Rumlar ve Ermenilerden oluşuyordu. Bölgenin doğu kesiminde bağımsız bir devlet kurma amacıyla örgütlenen Rum Pontos çetelerinin etkinlikleri Kurtuluş Savaşı’nın sonuna değin sürdü. Kurtuluş Savaşı sırasında işgale uğramayan Samsun yöresi Cumhuriyet’ten sonra il yapıldı.

Kentin yapısı ve tarihsel yapılar

Miletosluların İÖ 7. yüzyılda Karadeniz kıyılarında kurduğu ticaret kolonilerinden biri de Amisos’tu. İÖ 5. yüzyılda Atmalıların ele geçirdiği yerleşme kısa süre Peiraieus adıyla anıldı. Antik Çağda önemli bir ticaret limanı olarak gelişen Amisos’u saldırılardan korumak üzere çok sağlam surlar inşa edilmişti. Bizans döneminde Amisos bir piskoposluk merkeziydi. Danişmendliler Amisos’u alamayınca çok yakında yeni bir kale inşa ettiler.

Yüzyıllarca zengin bir ticaret merkezi olarak kalan eski yerleşme (Eski Amisos), daha sonra Hıristiyan Samsun ya da Gâvur Samsun adıyla anıldı. 11. yüzyılda Cenevizlerin eline geçen Eski Amisos ile Yeni Amisos (daha sonra Müslüman Samsun) arasında canlı bir ticaret ilişkisi vardı. Sonradan Simisso ve Samisun olarak adlandırılan bu yerleşmelerin adı zamanla Samsun’a dönüştü. Eski Amisos’un yer aldığı kesimi kent halkı günümüzde Kara samsun adıyla anar. 18. yüzyılda Anadolu ile Kırım arasındaki ticarette önemli yeri olan kent, çevresinde tütün ekiminin yaygınlaşmasından sonra 19. yüzyılda ticaret merkezi olarak gelişmeye başladı.

Halkın bir bölümünü Rumların oluşturduğu kent, bu yüzyıl boyunca kıyıda batıdan doğuya doğru çizgisel olarak büyüdü. 1869’da çıkan bir yangında yok olduktan sonra, aynı yerde yeniden inşa edildi. 20. yüzyıl başlarında iskeleleriyle önemli bir ticaret merkeziydi. I. Dünya Savaşı sırasında Karadeniz’de denizyolu ulaşımının durmasından zarar gördü. 1915’te Rus donanması kenti dört kez bombaladı. Pontos çetelerinin etkinliğinin sürdüğü bir sırada, Mondros Mütarekesinden (30 Ekim 1918)

sonra Ingilizler kente bir askeri birlik çıkardılar. İtilaf Devletleri’nin Anadolu’nun doğusu ile kuzeyindeki karışıklıkların sona ermemesi durumunda bu yörelerin işgal edileceğini bildirmesi üzerine, 9. Ordu müfettişliğine atanan Mustafa Kemal Paşa’nın 19 Mayıs 1919’da denizyoluyla kente gelişi her yıl törenlerle anılır.

Cumhuriyet’ten sonra il merkezi yapılan kente, Yunanistan’dan gelen göçmenler yerleştirildi. Samsun-Çarşamba demiryolu 1926’da, Samsun-Sivas demiryolu ise 1932’de açıldı. Karadeniz kıyı yolunun geçtiği kent, nitelikli karayollarıyla ülkenin öteki merkezlerine bağlanır. Ankara’ya 417 km uzaklıktadır. 1957’de açılan Samsun Havaalanından tarifeli uçak seferleri yapılır. Liman tesisleri 1960’ta hizmete girmiştir.

Nüfusu 1950’de 44.019 olan, 1955’te 62.629’a, 1965’te 107.510’a, 1975’te
168.478’e ulaşan, 1985’te 240 bini, 1990’da da 303 bini aşan Samsun, Karadeniz Bölgesi’nin en büyük kenti, bölgenin en önemli ticaret ve hizmet merkezidir. Ondokuz Mayıs Üniversitesi’nin rektörlüğüyle başlıca birimleri kenttedir. Sağlık hizmetleri Devlet, SSK, Deri ve Tenasül Hastalıkları hastaneleri, On dokuz Mayıs Üniversitesi Hastanesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Göğüs Hastalıkları Hastanesi ile özel hastaneler ve bir askeri hastane aracılığıyla sağlanır.

Samsun kenti ile çevresi tarihsel yapı açısından zengin sayılmaz. Kentin hemen güneydoğusundaki Dündartepe höyüğünde yapılan kazılarda Kalkolitik Çağa, ilk Tunç Çağma (İÖ 3500-2000) ve Hititlere ait buluntulara rastlanmıştır. Antik Amisos kentinden günümüze ancak birkaç kalıntı ulaşmıştır. Kentteki başlıca tarihsel yapılar Kale Camisi (1314), Pazar Camisi (14. yy), Şeyh Seyyid Kudbeddin Camisi ve Türbesi, Isa Baba Camisi ve Türbesi (15. yy), Hacı Hatun Camisi (1694), Büyükcami (1884), Yalı Camisi (1894) ile Atatürk Anıtı’dır (1932).

Amisos ile il sınırları içindeki höyüklerde ele geçirilen buluntular ve yöreden derlenen etnografik yapıtlar Samsun Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’nde sergilenir. Kentte ayrıca Samsun Atatürk Müzesi vardır.

Samsun Belediyesi Cumhuriyet’ten önce kurulmuştur. Nüfus (1990) il, 1.158.400; kent, 303.979.
BAKINIZ
Samsun 19 Mayıs Üniversitesi
Türkiye'nin Akarsuları - Kızılırmak
Türkiye'nin Akarsuları - Yeşilırmak
Türkiye'nin Dağları - Canik Dağları
Karadeniz Bölgesi Ovaları

COĞRAFYA
Samsun, Orta Karadeniz bölgesinde yer alır. Yüzölçümü 9.579 km2 dir. Nüfusu ise 1.161.619dur(2007). Ordu,Tokat, Amasya ,Çorum, Sinop iliyle çevrili olup kuzeyini de Karadeniz kaplar.

Karadeniz kıyı şeridini takiben uzanan Kuzey Anadolu Dağlarının il sınırı içindeki kesimleri daha yüksektir. Kıyıdan uzaklaştıkça basık ve yuvarlak sırtlar halinde yükselen bu dağlar 1000 ile 1500mye ulaşır. Batı uç kısmıyla il içine sokulan Canik Dağları, Kunduz Dağı, Bünyan Dağı, Sıralı Dağ ve Yunt Dağı ile ilin en yüksek dağı olan Akdağ (2.082 m ) başlıca dağlarıdır.

Plato ve yaylalar fazla yüksek değildir. Yaylalar: Ladik, Havza, Vezirköprü ve Kavak ilçelerinde yer alır. Kızılırmak ve Yeşilırmak nehirlerinin taşıdıkları alüvyonların yüzyıllar boyunca kıyıda birikmesi sonucu verimli Bafra ve Çarşamba ovaları oluşmuştur.

Samsun, akarsu bakımından zengindir. Türkiyenin kendi sınırları içinde denize ulaşan en uzun nehri Kızılırmak Kızıldağdan doğar. Samsunun topraklarından denize dökülür. Uzunluğu 1.182 km.. dır . Başlıca kolları Delice Suyu, Devrez Çayı, Gökırmak tır .

Köse Dağ dan doğup Canik Dağlarını geçerek Samsun il sınırına gelen Yeşilırmak Civa Burnundan denize dökülür. 468 km.uzunluğu olan Yeşilırmak ın Tozanlı Irmağı, Tokat Çayı , Kelkit ve Çekerek Suyu önemli kollarıdır. Bunların dışında Samsun topraklarından çıkarak Karadeniz e dökülen Terme Çayı, Mert Irmağı, Kürtün Deresi ve Abdal Deresi gibi akarsuları vardır. Samsun, göl bakımından da zengin bir ilimizdir.

Samsunun iklimi, sahil ve iç kesimlerde değişiklik gösterir. Sahil şeridi Karadenizin etkisinde olmasına karşın iç kesimler Akdağ ve Canik Dağları etkisi altındadır. Bir günde havanın bir kaç defa değiştiği gözlenebilir. Kıyı kesiminde kışlar ılık, ilkbahar sisli ve serin, yaz mevsimi ise genellikle kuraktır.

TARİH
Dündar Tepe höyüğünde yapılan arkeolojik araştırma ve incelemeler Kalkolotik ve Bakır Çağlarına ait bir uygarlığın yaşadığını ortaya koymuştur.Anadoluda Yunan kolonilerinin kurulduğu dönemde Samsun, Amisos adlı küçük bir yerleşme merkezi idi. Şehrin İon şehir devletlerinden Miletos ( Millet) tarafından kurulduğu kabul edilmektedir.

M.Ö.47de Romalı Sezarın kesin egemenliğine giren Samsun, bu egemenliği izleyen ve Hıristiyanlığın yayıldığı Bizans döneminde bir piskoposluk merkezi olarak siyasal tarihte ve dinler tarihinde yer alır. 1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolu kapılarının Türklere açılmasından sonra Samsun, Anadolunun fethi ile görevli komutanlardan Melik Danişment Gazi ve onun kurduğu Beyliğin denetimi altına girmiştir .

Çelebi Sultan Mehmet eliyle 1413de Osmanlı yönetimine katılmış, 1427 yılında da Canik adıyla ilk kez haritaya geçmiştir. Samsun ve yöresinde tütün ekiminin yaygınlaşması ve buharlı gemilerin Karadenizde işlemesiyle 19.yy. da Samsun Karadenizde küçük bir iskele olma durumundan kurtuldu.

1869 yılında büyük bir yangın geçiren Samsunun hemen hemen tamamı yanarak kül oldu. Fransadan getirilen bir mimarın planına göre sokak ve caddeler boyunca evler yapıldı.Zengin bir ticaret merkezi ve şehri olduğundan kısa zamanda kalkındı.

1.Dünya Savaşından sonra parçalanan ve düşmanlar tarafından istila edilen vatanımızı kurtarmak için Gazi Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919da Samsuna ayak basarak Milli Mücadeleyi başlattı.O tarih Gençlik ve Spor Bayramı olarak ilan edilmiş olup;1936 yılından beri her yıl kutlanmaktadır.