Lipitler (Yağlar) ve Beslenmedeki Önemi - Sayfa 2

• Sitoplazmada aktive edilen yağ asitleri mitokondride oksitlenebilir.
• Aktivasyon yağ akil-CoA ligaz (akil-CoA sentetaz ya da tiyokinaz) ile katalizlenir.
• Bu reaksiyonun net sonucu 2 mol ATP harcanmasıdır.

• •Yağ asitlerinin oksidasyonu mitokondria da görülür. Yağ asitlerinin mitokondriye taşınması acyl-carnitine aracılığıyla olur. Ki bu da carnitine acyltransferase I etkisiyle üretilir. Bu enzim mitokondrial membranın dış yüzünde bağlıdır. acyl- carnitine molekülü mitokondri içine transfer eder. Mitokondri içinde ikinci bir enzim carnitine acyltransferase II yağ akil-CoA molekülünün rejenerasyonunu katalizler.
• Yağ asidi oksidasyon olayları beta-oksidasyon olarak adlandırılır. Yağ asidi molekülünün beta karbon pozisyonundan 2C ayrılmasıyla döngü neticelenir.
• Beta oksidasyonun her döngüsü bir mol NADH, bir mol FADH2 ve bir mol acetyl- CoA üretir.
• Acetyl-CoA beta oksidasyonun her döngüsünün son ürünü olup oradan TCA döngüsüne girer. Oluşan NADH, FADH2 redüklenmiş kofaktörler elektron tranpost sisteme taşınarak ATP üretilir.
• Yağ asitlerinin oksidasyonu KH karbonlarının oksidasyonundan karbon başına daha fazla ATP üretir.
• Bir mol oleik asidin oksidasyonunun net sonucu (18-karbonlu doymamış yağ asidi) 146 mol ATP (2 mol yağ asidi aktivasyonu sırasında harcanmıştı), Buna karşın Glikozun karbon atomlarından 114 mol ATP üretilir.

• genellikle düşük glikoz düzeyleri bu üretimi sınırlandırır.

• epinefrin, glukagon, ACTH cAMP sentezini uyarır.

Alternatif Oksidasyon Yolları

• Doğal lipidlerin çoğu çift sayıda karbon atomu içerir. Çok az bir kısmı tek sayılıdır; Tek sayılı yağ asitlerinin p-oksidasyonu asetil-CoA birimleri ve tek mol propionil-CoA sağlar.
• Propionil-CoA ATP-bağımlı bir geçit ile suksinil-CoA’ya çevrilir.
• Suksinil-CoA oksidasyon için TCA döngüsüne girer.
• Doymamış yağ asitlerinin oksidasyonu sırasında doymuş olanlardaki yolların önemli bir kısmı izlenir, çift bağ dikkate alınmaksızın.
• Sıra çift bağa geldiğinde, bağ spesifik bir enoyl-CoA isomerase ile izomerize edilir ve oksidasyon devam eder.
• Linoleatta A-12 doymamış bağ varlığı oksidasyon sırasında bir dienoyl-CoA oluşturur. Bu molekül ilave oksitleyici enzim olan ve NADPH gerektiren 2,4-dienoyl-CoA redüktaZın substratıdır.
• Fitanik asit ruminant dokularında yaygın bulunan bir yağ asididir.ve günlük üretim diyetle alınan yağ asitlerine bağlı olarak değişir ve önemlidir. Çünkü, fitanik asit metile olur, beta-oksidasyon yolunun ilk enzimi (akil-CoA dehidrogenaz) substratı olmaz. İlave bir mitokondrial enzim, a-hidroksilaz, bir - OH grubunu fitanik asidin alfa-karbonuna ekler, bu şekilde oksidasyon enzimlerinin bir substratı olarak hizmet eder.
• Bu olay a-oksidasyon olarak bilinir.
• omega (w) oksidasyon

1. Karaciğer ve böbrek ER’da gerçekleşir.
2. substratlar: orta zincir (C10, C12) yağ asitleri
3. O2 ve NADPH gerekir

Keton cisimleri oluşumu

• özellikle karaciğerde görülür
• açlıkta ve diyabette oluşur
• doğrudan bir hormonal kontrol altında değildir

• yüksek glukagon, düşük insulin; katekolamin
• yağ doku lipolizi ve karaciğer uygun yağ asidi
• yağ asitlerinin yüksek oksidasyonu glikoneogenezisi besler

• glikoneogenezis OAA ın azalması ve TCA döngüsünün yavaşlaması ile sonuçlanır
• yüksek P-oksidasyon ve düşük TCA döngüsü asetil CoA ve aseto- asetil CoA birikimi ile sonuçlanır.
• bunlar keton cisimleri üretimine neden olur: asetoasetat ve deriveleri P-hidroksibutirat ve aseton 

Sitrat oluşumu ya da ketogenezis ?

Keton cisimleri neden yapılır?

Neden keton cisimleri yapılır?

Ketogenezin Düzenlenmesi

• Yağ asidi metabolizma hızı bireyin fizyolojik durumuyla belirlenir.
• Ketogenez birincil olarak karaciğerde gerçekleşir ve çeşitli faktörlerden etkilenir:

Keton Cisimleri Üretimi ve Kullanımı

Keton cisimleri kullanımı

• aseton idrarla ve akciğer havası ile atılır
• asetoasetat ve b-hidroksibutirat yakıt olarak kullanılabilir,

Keton cisimlerinin enerjiye donuşumu:

• b-hidroksibutirat ve asetoasetat TCA döngüsünde üretilen suksinil CoA kullanılarak asetoasetil CoA ya dönüştürülür
• asetoasetil CoA 2 asetil CoAya koparılır : Krebs döngüsü

• beyin kullanmaz çünkü asetoasetat aktive edici enzim yoktur
• enzim açlığın yaklaşık 4. gününde yapılır; aç beyin enerjisinin yaklaşık %50 sini keton cisimlerinden elde ettikleri için glikoza gereksinimi düşürür

• Yağ asidi sentetaz ile katalizlenir.
• Akil taşıyıcı protein (acyl carrier protein =ACP) aktivitesini içerir.
• Yağ asitlerinin biyosentezi ve oksidasyonu farklı geçitleri kapsar.
• Farklı enzimleri kullanır.
• Hücrenin farklı kesimlerinde gerçekleşir.

• İki önemli enzim sentez reaksiyonunu katalizler:

• Tersinir olmayan iki aşamalı reaksiyon
• Bakteri – 3 polipeptid alt birim
• Hayvan hücreleri - bir multifonksiyonel polipeptid
• Tüm olaylar, bir biotin prostetik grup gerektirir

LİPİDLER

• Suda çözünmezler
• Sabunlaşma tepkimesi verirler.
• C, H ve O den oluşmuşlardır.
• Yağlar ve yağ benzeri maddeler genelde birlilikte lipidiler olarak ifade edilir.
• WHO nun tavsiyesi günlük toplam enerji ihtiyacının %25-30 unun yağlardan alınması ve doymuş yağ asitlerinin %10 u aşmaması gerekir.
• Yağların fiziksel, duyusal ve fonksiyonel özellikleri, insan sağlığına etkileri ve muhafaza koşulları kimyasal yapıları ile ilgilidir. Yağlara farklı özellikler kazandıran kimyasal yapı, trigliseridler ve içerdikleri yağ asidi çeşit/miktarı ile yağ benzeri maddeleri ifade etmektedir.
• Yağ benzeri maddeler, (tokoferol, sterol, fenol, hidrokarbonlar, renk, tat ve koku bileşikleri vb.) genelde sabunlaşmayan maddelerdir ve minör bileşenlerdir.
• Yağ ve yağ benzeri maddeler lipidler olarak adlandırılır

• Yağca zengin gıdalar: sıvı yağlar, tereyağı
• Yağca fakir gidalar: meyveler, sebzeler
• Yağsız gıdalar: şeker pancarı
• Yağca zengin gıdalar geniş ölçüde hayvansal (yağ dokusu) ve bitkisel (tohum ve etli kısım) organizmaların depo yağlarından ortaya çıkmaktadır.

Yağların Kimyasal Yapısı

Yağ Asitleri

Doymuş yağ asitleri

Başlıca Doymuş Yağ Asitleri

Doymamış Yağ Asitleri

Esansiyel yağ asitlerinin bulundukları yerler ve % oranları

ÇOKLU DOYMAMIŞ YAĞ ASİTLERİ

Çeşitli Yağlarda Doymuş ve Doymamış Yağ Asidi Düzeyleri

Doymamış yağ asitlerinde izomerizm

Mumlar

• Gerçek mumlar: 16-20 karbonlu yağ asitleri ile 16-18 karbonlu düz zincirli yüksek alkollerin esterleridir.
• Diğer mumlar: Aromatik (halkalı) alkollerin yağ asitleri ile oluşturdukları esterlerdir.

YAĞ BENZERİ MADDELER

• Yumurta sarısı
• Beyin
• Karaciğer
• Yürek
• Baklagiller
• Soya yağı
• Pamuk çiğidi yağı
• Ayçiçeği yağı
• Tereyeğı

LİPOKROMLAR

YAĞLARIN ÖZELLİKLERİ

Yağların Sıcaklıkla Parçalanması

Yağların Eriyebilirliği

• Yağlar ve yağ benzeri maddeler suda çözünmezler. Sudan daha düşük özgül ağırlığa sahip olan yağ daima sulu çözeltide yüzer durumdadır.
• Yağlar su ile emülsiyon halinde karışabilir. Emülsiyon iki ayrı karışmayan maddenin sıvı tabakalarının çok ince dağıtılmış parçacıklarının sistemidir.
• Su yağ içinde emülsiyon halinde bulunabilir (tereyağı)
• Yağ su içinde emülsiyon halinde bulunabilir (süt)
• Emülsiyon olayı emülgatör olarak isimlendirilen maddelerce gerçekleştirilir (örnek lesitin). Dış etkiler ile emülsiyon bozulabilir (sıcaklık ile) ve arzu edilmeyen durum değişiklikleri ortaya çıkar (mayonezde faz ayrılması, çikolatada yağın sızması, helvada yağ sızması)
• Yağlar belirli organik çözücülerde çözünürler (örneğin benzen, benzol, triklormetan). Bu özelliği yağlı tohum ve meyvelerden yağın ekstraksiyonunda uygulama alanı bulmaktadır.
• Bazı vitaminler (A, D, E, K), steroller ve doğal renk maddeleri yağda çözünürler.

YAĞLARIN BOZULMASI

YAĞLARIN FONKSİYONLARI

• Yağlar enerjice zengindir, Kalori değeri 9.3 kcal/g dır.
• Yağlar yüksek tokluk hissi verir.
• Yağlar yağda eriyen vitaminleri taşır.
• Hazmı kolaylaştırırlar.
• Yemeklerin tadını artırırlar.
• Esansiyel yağ asitleri